אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
אביו של ר' יעקב טייטעלבוים, ר' ישראל מרדכי, עוד זוכר את היהודייה טשארנע, עליה מסופר המעשה הבא:
טשארנע הייתה זקנה מאוד – היא אפילו תמכה ברבי הזקן [=הראשון] מקופישניץ בידיה. אביה של טשארנע היה גביר גדול וחסיד אפטא. הוא הביא את הרבי מאפטא ליאסי ושילם לו את כל ההוצאות. טשארנע הייתה בתו היחידה.
פעם אחת, היא נהייתה חולה מאוד ואביה בא אל הרבי מאפטא לבקשה לרפואתה. הרבי מאפטא הבטיח לו שהשם יתברך יעזור. אולם, היא נהייתה עוד יותר חולה והגיעה לסף מוות. המשיכו לרוץ לרבי מאפטא לעזרה. הרבי מאפטא אמר שרק דבר אחד יכול לעזור: שעליהם לתת ל[קרן הצדקה על-שם] ר' מאיר בעל הנס הרבה רענדלאך כסף כסכום הגימטריה של שמה של טשארנע משום שצדקה תציל ממוות. הגביר לא רצה לתת כל כך הרבה כסף, אז אשתו משכנה שביס יהלומים יקר והניחה את הסכום בפני הרבי על השולחן. אולם זה לא עזר – וטשארנע נפטרה. היהודייה [=אמה] באה בצעקות אל הרבי מאפטא – "איך ייתכן! הבטחת לנו שצדקה תציל ממוות!" התרגז הרבי מאפטא וקרא: "על כבודי אני מוחל, אבל איני מרשה לעשות את התורה פלסתר [=לסלף את דברי התורה]!"
אז לקח הרבי מאפטא את הדברים שלו והלך לבית שבו שכבה טשארנע. הוא עשה הקפות ונעל עצמו בחדר עם טשארנע לבד. נו – מובן שבסוף טשארנע חזרה לחיים.
באותה השנה נפטר הרבי מאפטא. לפני שיצאה נשמתו הוא אמר: "אני מבין. זה קורה [לי שאני נפטר] מכיוון שאסור לזעזע את העולם [=לשנות סדרי עולם] יותר מדי!"
י.פ.
יעקב טייטעלבוים
The father of R. Yaakov Teitelbaum, R. Yisrael Mordechai, still remembered the Jewess Tcharne about whom the following story is told:
Tcharna lived to a very old age – she even held the Old Kapishnetzer Rebbe in her arms [literally: she carried him in her hands]. The father of Tcharna was a very wealthy man and an Apter hasid. He brought down the Apter Rav to Jasi and paid all his expenses. Tcharna was his only daughter.
Once she became very ill and the father came to the Apter for a cure. The Apter Rav promised that Hashem would help. But her illness intensified, and she was on the verge of death. They continued to run to the Apter to seek his help. The Apter said that only one thing can help: that they should give to the charity of R. Meir Ba’al Hanes as many Rendlach as the numerical value of Tcharne – because Tzedaka saves from death. The wealthy man did not have much money at this point – so his wife pawned an expensive head covering bedecked with diamonds and placed the entire sum of money on the rebbe’s table. But it didn’t help – Tcharne died. The Jewess came to the Apter screaming: “What’s going on! You guaranteed that charity will prevent death!” The Apter Rav became very agitated and said: “I can forgive the affront to my dignity, but I cannot allow the Torah to become a fraud!”
So the Apter Rav took his staff and went to the house where Tcharne was lying. He walked in circles and locked himself in the room together with Tcharna. Nu – it goes without saying that in the end, Tcharna came back to life.
That year the Apter Rav passed away. Before his soul expired, he said: “I know that this is happening because one is not allowed to shake heaven and earth too much [literally: tear down the world].”
I.F.
Yaakov Teitelbaum
דער טאטע פון ר' יעקב טייטעלבוים, ר' ישראל מרדכי האט נאך געקענט די יידינע טשארנע פון }וועמן{[וועמען] מען דערציילט די מעשה:
טשארנע איז געווען א געוואלדיגע זקנה – זי האט נאך גע=טראגען דעם אלטען קאפיטשיניצער אויף די הענד.
דער פאטער פון טשארנע איז געווען א גרויסער גביר און אן אבטער חסיד. ער האט אראבגעבראכט דער אבטער רב נאך יאס און האט אים אבגעצולט אלע חובות. טשארנע איז געווען זיין בת יחידה.
איינמאל איז זי געווארען שטארק שלאף און דער פאטער איז געקומען צום אבטער פאר א רפואה. האט אים דער אבטער רב מבטיח געווען דאס דער השם יתברך וועט העלפען. אבער זי איז אלס געווארען קראנקער און עס האט שוין געהאלטען ביים לעצטען. מען איז אלס געלאפען צום אבטער ער זאל זעען העלפען. האט דער אבטער געזאגט דאס נאר איין זאך קען העלפען: דאס מען זאל געבען על ר' מאיר בעל הנס אזוי פיל רענדלעך וויפיל דער נאמען טשארנע באטרעפט – ווייל צדקה תציל ממוות.
דער גביר האט שוין נישט געהאט אזוי פיל געלד – האט זיין יידינע פארזעצט א טייערען דיאמאנטענען שטערנטיכעל און דעם סכום אוועגגעלעגט דעם רבי'ן אויף דען טיש.
אבער עס האט נישט געפועלט – טשארנע איז געשטארבען. איז די יידינע געקומען מיט א געשריי צום אבטער – סטייטש! איר האט דאך צוגעזאגט אז צדקה תציל ממות!
דער אבטער רב האט זיך שטארק אויפגערעגט און האט זיך אנגערופען: מיין כבוד בין איך מוחל אבער די תורה צו מאכען א פלאסטער [=פלסתר] (פאלשונג) קען איך נישט דער לאזען!
האט דער אבטער רב גענעמען זיין שטעקען און איז געגאנגען צום הויז ווי טשארנע איז געלעגען. ער האט געלאזט מאכען הקפות און האט זיך פארשלאסען אין דעם חדר מיט טשארנע אליין. נו – פארשטייט זיך איז דער סוף איז געווען דאס טשארנע איז געווארען א לעבעדיגע.
אין דעם יאר איז דער אבטער רב נפטר געווארען. איידער יציאת נשמתו האט ער געזאגט: איך ווייס דאס דאס איז דאפאר ווייל מען טור נישט צופיל איינרייסען די וועלט!
י.פ) יעקב טייטעלבוים
אביו של ר' יעקב טייטעלבוים, ר' ישראל מרדכי, עוד זוכר את היהודייה טשארנע, עליה מסופר המעשה הבא:
טשארנע הייתה זקנה מאוד – היא אפילו תמכה ברבי הזקן [=הראשון] מקופישניץ בידיה. אביה של טשארנע היה גביר גדול וחסיד אפטא. הוא הביא את הרבי מאפטא ליאסי ושילם לו את כל ההוצאות. טשארנע הייתה בתו היחידה.
פעם אחת, היא נהייתה חולה מאוד ואביה בא אל הרבי מאפטא לבקשה לרפואתה. הרבי מאפטא הבטיח לו שהשם יתברך יעזור. אולם, היא נהייתה עוד יותר חולה והגיעה לסף מוות. המשיכו לרוץ לרבי מאפטא לעזרה. הרבי מאפטא אמר שרק דבר אחד יכול לעזור: שעליהם לתת ל[קרן הצדקה על-שם] ר' מאיר בעל הנס הרבה רענדלאך כסף כסכום הגימטריה של שמה של טשארנע משום שצדקה תציל ממוות. הגביר לא רצה לתת כל כך הרבה כסף, אז אשתו משכנה שביס יהלומים יקר והניחה את הסכום בפני הרבי על השולחן. אולם זה לא עזר – וטשארנע נפטרה. היהודייה [=אמה] באה בצעקות אל הרבי מאפטא – "איך ייתכן! הבטחת לנו שצדקה תציל ממוות!" התרגז הרבי מאפטא וקרא: "על כבודי אני מוחל, אבל איני מרשה לעשות את התורה פלסתר [=לסלף את דברי התורה]!"
אז לקח הרבי מאפטא את הדברים שלו והלך לבית שבו שכבה טשארנע. הוא עשה הקפות ונעל עצמו בחדר עם טשארנע לבד. נו – מובן שבסוף טשארנע חזרה לחיים.
באותה השנה נפטר הרבי מאפטא. לפני שיצאה נשמתו הוא אמר: "אני מבין. זה קורה [לי שאני נפטר] מכיוון שאסור לזעזע את העולם [=לשנות סדרי עולם] יותר מדי!"
י.פ.
יעקב טייטעלבוים
The father of R. Yaakov Teitelbaum, R. Yisrael Mordechai, still remembered the Jewess Tcharne about whom the following story is told:
Tcharna lived to a very old age – she even held the Old Kapishnetzer Rebbe in her arms [literally: she carried him in her hands]. The father of Tcharna was a very wealthy man and an Apter hasid. He brought down the Apter Rav to Jasi and paid all his expenses. Tcharna was his only daughter.
Once she became very ill and the father came to the Apter for a cure. The Apter Rav promised that Hashem would help. But her illness intensified, and she was on the verge of death. They continued to run to the Apter to seek his help. The Apter said that only one thing can help: that they should give to the charity of R. Meir Ba’al Hanes as many Rendlach as the numerical value of Tcharne – because Tzedaka saves from death. The wealthy man did not have much money at this point – so his wife pawned an expensive head covering bedecked with diamonds and placed the entire sum of money on the rebbe’s table. But it didn’t help – Tcharne died. The Jewess came to the Apter screaming: “What’s going on! You guaranteed that charity will prevent death!” The Apter Rav became very agitated and said: “I can forgive the affront to my dignity, but I cannot allow the Torah to become a fraud!”
So the Apter Rav took his staff and went to the house where Tcharne was lying. He walked in circles and locked himself in the room together with Tcharna. Nu – it goes without saying that in the end, Tcharna came back to life.
That year the Apter Rav passed away. Before his soul expired, he said: “I know that this is happening because one is not allowed to shake heaven and earth too much [literally: tear down the world].”
I.F.
Yaakov Teitelbaum
דער טאטע פון ר' יעקב טייטעלבוים, ר' ישראל מרדכי האט נאך געקענט די יידינע טשארנע פון }וועמן{[וועמען] מען דערציילט די מעשה:
טשארנע איז געווען א געוואלדיגע זקנה – זי האט נאך גע=טראגען דעם אלטען קאפיטשיניצער אויף די הענד.
דער פאטער פון טשארנע איז געווען א גרויסער גביר און אן אבטער חסיד. ער האט אראבגעבראכט דער אבטער רב נאך יאס און האט אים אבגעצולט אלע חובות. טשארנע איז געווען זיין בת יחידה.
איינמאל איז זי געווארען שטארק שלאף און דער פאטער איז געקומען צום אבטער פאר א רפואה. האט אים דער אבטער רב מבטיח געווען דאס דער השם יתברך וועט העלפען. אבער זי איז אלס געווארען קראנקער און עס האט שוין געהאלטען ביים לעצטען. מען איז אלס געלאפען צום אבטער ער זאל זעען העלפען. האט דער אבטער געזאגט דאס נאר איין זאך קען העלפען: דאס מען זאל געבען על ר' מאיר בעל הנס אזוי פיל רענדלעך וויפיל דער נאמען טשארנע באטרעפט – ווייל צדקה תציל ממוות.
דער גביר האט שוין נישט געהאט אזוי פיל געלד – האט זיין יידינע פארזעצט א טייערען דיאמאנטענען שטערנטיכעל און דעם סכום אוועגגעלעגט דעם רבי'ן אויף דען טיש.
אבער עס האט נישט געפועלט – טשארנע איז געשטארבען. איז די יידינע געקומען מיט א געשריי צום אבטער – סטייטש! איר האט דאך צוגעזאגט אז צדקה תציל ממות!
דער אבטער רב האט זיך שטארק אויפגערעגט און האט זיך אנגערופען: מיין כבוד בין איך מוחל אבער די תורה צו מאכען א פלאסטער [=פלסתר] (פאלשונג) קען איך נישט דער לאזען!
האט דער אבטער רב גענעמען זיין שטעקען און איז געגאנגען צום הויז ווי טשארנע איז געלעגען. ער האט געלאזט מאכען הקפות און האט זיך פארשלאסען אין דעם חדר מיט טשארנע אליין. נו – פארשטייט זיך איז דער סוף איז געווען דאס טשארנע איז געווארען א לעבעדיגע.
אין דעם יאר איז דער אבטער רב נפטר געווארען. איידער יציאת נשמתו האט ער געזאגט: איך ווייס דאס דאס איז דאפאר ווייל מען טור נישט צופיל איינרייסען די וועלט!
י.פ) יעקב טייטעלבוים
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
