אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
פעם אחת, באופן פתאומי הבעש"ט הורה לר' וואלף קיציס לנסוע לבראד. ר' וואלף לא שאל שאלות ויצא לדרך.
דרכו הייתה קשה וכשירד הלילה ר' וואלף נכנס לפונדק וביקש מקום ללון.
החוכר בעל הפונדק אמר לו שהוא ירשה לו לישון שם, אולם בתנאי אחד שאם יבואו עוד אורחים הוא יהיה חייב לתת להם את מיטתו. ר' וואלף הסכים לכך.
באמצע הלילה כרכרה יפה התקדמה ונעה אל הפונדק, והנודע ביהודה עם חבורה מתלמידיו יצאו. בעל הפונדק העיר את ר' וואלף והורה לו לתת את חדרו לאורח הנכבד. ר' וואלף ציית ונשכב עם התלמידים האחרים על הרצפה. הנודע ביהודה החל ללמוד סוגייה קשה. הוא למד בקול רם וחרג מהפירוש הפשוט. כשר' וואלף קיציס שמע זאת הוא קרא אליו והזכיר לו את הפשט הנכון. זה קרה פעם אחת, פעמיים, וגם פעם שלישית.
בפעם השלישית הנודע ביהודה תפס שהפירוש שהוצע הוא פירוש גאוני. הוא הציץ וראה שזה מגיע לא מתלמידיו, אלא מיהודי לבוש סחבות ששכב על הרצפה. הוא שוחח איתו בלימוד ולא עזב אותו [והפציר בו] עד שהוא [יסכים] לישון במיטתו.
בבוקר, שאל אותו הנודע ביהודה: "לאן אתה נוסע?" וכשהוא השיב לו שהוא גם נוסע לבראד הוא הורה לו לנסוע בכרכרה שלו.
כשהם התקרבו לבראד, ר' וואלף נפרד ממנו, חיפש מקווה ונעלם.
מדוע הגיע הנודע ביהודה לבראד? חכמי הקלויז [בית המדרש] שמעו שהבעש"ט נותן קמיעות ועליהם כתוב השם המפורש. לכן הם ערכו אסיפה והזמינו גם את הנודע ביהודה.
כשהנודע ביהודה הגיע לאסיפה הוא הצהיר שהוא לא רוצה ללכת לאסיפה עד שלא יקראו לתלמיד חכם הגדול שפגש בדרכו.
חיפשו בכל בראד עד שמצאו את ר' וואלף מאחורי התנור בבית כנסת קטן. כשהוא הגיע לבית הכנסת הגדול, היכן שערכו את האסיפה, הנודע ביהודה קרא אליו שיבוא לשבת לידו ונתן לו מקום לידו על הבימה.
דין התורה האסיפה החלה וחכמי בראד טענו שהבעש"ט נותן קמיעות וכותב בהם את השם המפורש.
קרא ר' וואלף קיציס בהתלהבות גדולה: "מה כוונתכם שהבעש"ט הקדוש צריך לכתוב את השם המפורש. בשבילו זה מספיק לכתוב ר' ישראל בן שרה. וכדי להוכיח זאת, חפשו את הקמיעות וראו בעצמכם."
כשהנודע ביהודה שמע מה ר' וואלף קיציס אמר, הוא הורה לחפש את הקמיעות שנמצאו בבראד וכשפתחו אותם ראו שר' וואלף אמר את האמת.
י.פ.
דוד פישמאן
Once the Besht suddenly ordered R. Wolf Kitzes to travel to Brody. R. Wolf did not ask any questions and set out on his journey.
The journey was difficult, and when night fell R. Wolf went into a tavern and asked for a bed.
The tavern keeper told him that he would allow him to sleep over but only on the condition that if more guests arrive, he will have to give up his bed, and R. Wolf agreed.
In the middle of the night, a nice calash [open carriage] approached and the Noda be-Yehuda with a group of his students alighted. The tavern keeper awakened R. Wolf and ordered him to give his room to the great guest. R. Wolf obeyed and he lay down with the other students on the floor. The Noda be-Yehuda began to study a difficult Talmudic topic. He studied out loud and he deviated from the straightforward meaning [of the text]. When R. Wolf Kitzes heard this, he reminded him of the correct meaning. This occurred once, twice, and even a third time. The third time, Noda be-Yehuda realized that the interpretation that was suggested was a stroke of genius. He looked around a saw that it had not come from one of his students, but from a Jew lying on the floor dressed as a pauper. He conversed with him in learning [Talmudic subjects] and he did leave him alone until he agreed to sleep in his bed.
In the morning, the Noda be-Yehuda asked him: “where are you going?” and when he answered that he was also traveling to Brody, he ordered him to join him in his carriage.
When they arrived in Brody, R. Wolf bid him farewell, searched for a Mikva, and disappeared.
Why did the Noda be-Yehuda come to Brody? The sages of the kloyz heard that the Besht was distributing emulates containing the ineffable name of God. So they convened a meeting and invited the Noda be-Yehuda to attend.
When the Noda be-Yehuda came to the meeting, he declared: that he did not want to go to the meeting until they summoned the great scholar whom he met on the way. They searched the entire city of Brody until they found R. Wolf behind an oven in a small synagogue. When he came to the great synagogue where the meeting was convened the Noda be-Yehuda called him up to sit next to him and he gave him a seat next to him on the Bimah.
The rabbinic trial meeting commenced, and the Sages of Brody claimed that the Besht distributed amulets in which he inscribed the ineffable name of God.
R. Wolf called out with great pathos: “Who says that the holy Besht has to write the ineffable name of God? It is sufficient for him to write R. Yisrael ben Sarah [Israel son of Sara]. To prove this, search for these amulets and you will see for yourselves.”
When the Noda be-Yehuda heard what R. Wolf Kitzes said, he ordered that they search for the amulets that were circulating in Brody and when they opened them they saw that R. Wolf told the truth.
I.F.
Dovid Fishman
איין מאל האט דער בעש"ט פלוצלינג געהייסען ר' וואלף קיצית פארען נאך בראד. ר' וואלף האט נישט געפרייגט קיין שאלות און זיך גענומען אין וועג אריין.
דער וועג איז געוויין א שווערער און אז נאכט איז געפאלען איז ר' וואלף אריין אין א שענק און געבעטען א נאכטגעלעגער. דער ארענדער שענקער האט אים געזאגט דאס ער וועט אים ערלויבען איבערשלאפען אבער מיט דעם תנאי אז אויב עס וועלען נאך קומען געסט וועט ער מוסען אויפגעבען זיין געלעגער און ר' וואלף איז {איינפערשטאנער} [איינפערשטאנען] דארויף.
אין מיטן נאכט רוקט אן א שענע קאלעסע און דערנודע ביהודה מיט א חברה פון זיינע תלמידים שטייגען אויס.
דער שענקער האט אויפגעוועקט ר' וואלף און אים געהייסען איבער-געבען זיין שטוב צום גרויסען גאסט. ר' וואלף האט געפאלגט און האט זיך אנידערגעלעגט מיט די אנדערע תלמידים אויף דער פאדלאגע.
דער נודע ביהודה האט זיך גענעמען לערנען א שווערע סוגיא. ער האט געלערנט אויף דער הויך און איז עפעס הערונטער פון דעם גלייכען פשט. אזוי ווי ר' וואלף קיצית האט דאס דערהערט האט ער זיך אנגערופען און אים דערמאנט דעם גל ריכטיגען פשט. אזוי איז געשיין איינמאל, צוויימאל און אויך דאס דריטע מאל.
דאס דריטע מאל האט זיך דער נודע ביהודה א כאפ געטון דאס דער אונטערגעזאגטע פשט איז א גאונישער אויפטו. ער האט זיך אומגעקוקט און געזען דאס עס קומט גאר נישט פון זיינע תלמידים, נאר עפעס פון א ארם געקליידעטען יידען וואס ליגט אויף דעם פאדלאגע. האט ער מיט אים גערעדט אין לערנען און האט אים נישט אבגעלאסט נאר ער זאל שלאפען אין זיין בעט.
אין דער פרי פרעגט אים דער נודע ביהודה: וואו פארט איר און אז ער האט אים געענטפערט דאס ער פארט אויך קיין בראד האט ער אים געהייסען מיטפארען אויף זיין קאלעסע.
אז זיי זענען אנגעקומען נאך בראד האט זיך ר' וואלף {געזעגנעט} [געזעגענט], אויסגעזוכט א מקוה און נעלם געווארען.
פארוואס איז דער נודע ביהודה געקומען נאך בראד? די חכמי הקלויז האבען געהערט דאס דער בעשט גיבט קמיעות און אויף זיי שטייט אנגעשריבען דער שם המפורש. האבען זיי גערופען אן אסיפה און דאפאר אויך געבייטן דעם נודע ביהודה.
בשעת דער {נודה} [נודע] ביהודה איז געקומען צו דער אסיפה האט ער זיך אנגערופען: ער וויל נישט גיין צו דער אסיפהביז מען זאל נישט רופען דעם גרויסען תלמיד חכם וועמען ער האט געטראפען אויף דען וועג. מען האט הערומגעזוכט גאנץ בראד ביז מען האט געפונען ר' וואלף ערגעץ אינטער אן אויוון אין א קליין קלייזל. ווען ער איז געקומען אין דער גרויסער שול וואו די אסיפה איז געזעסען האט אים דער נודע ביהודה הערויפגערופען נעבען זיך און האט אים אנידערגעזעצט נעבען אים אויף דער בימה.
דער דין תורה די אסיפה האט זיך אונגעהויבען און די חכמי בראד האבען געטענעט דאס דער בעש"ט האט געגעבען קמיעות און האט העריינגעשריבען אין זיי דעם שם המפורש.
האט זיך ר' וואלף קיצית אנגערופען מיט גרויס התלבותהתלהבות: וואס הייסט דער הייליגער בעש"ט דארף שרייבען דעם שם המפורש. עס איז גענוג דאס ער שרייבט ר' ישראל בן שרה.
און א סימן זוכט אויס קמיעות און איבערצייגט אייך.אז דער נודע ביהודה האט געהערט וואס ר' וואלף קיצית האט געזאגט האט ער געהייסען אויסזוכען קמיעות וואס געפונען זיך אין בראד און אז מען האט זי אויפגעמאכט האט מען געזען דאס ר' וואלף האט געזאגט דעם אמת.
י.פ.
דוד פישמאן
פעם אחת, באופן פתאומי הבעש"ט הורה לר' וואלף קיציס לנסוע לבראד. ר' וואלף לא שאל שאלות ויצא לדרך.
דרכו הייתה קשה וכשירד הלילה ר' וואלף נכנס לפונדק וביקש מקום ללון.
החוכר בעל הפונדק אמר לו שהוא ירשה לו לישון שם, אולם בתנאי אחד שאם יבואו עוד אורחים הוא יהיה חייב לתת להם את מיטתו. ר' וואלף הסכים לכך.
באמצע הלילה כרכרה יפה התקדמה ונעה אל הפונדק, והנודע ביהודה עם חבורה מתלמידיו יצאו. בעל הפונדק העיר את ר' וואלף והורה לו לתת את חדרו לאורח הנכבד. ר' וואלף ציית ונשכב עם התלמידים האחרים על הרצפה. הנודע ביהודה החל ללמוד סוגייה קשה. הוא למד בקול רם וחרג מהפירוש הפשוט. כשר' וואלף קיציס שמע זאת הוא קרא אליו והזכיר לו את הפשט הנכון. זה קרה פעם אחת, פעמיים, וגם פעם שלישית.
בפעם השלישית הנודע ביהודה תפס שהפירוש שהוצע הוא פירוש גאוני. הוא הציץ וראה שזה מגיע לא מתלמידיו, אלא מיהודי לבוש סחבות ששכב על הרצפה. הוא שוחח איתו בלימוד ולא עזב אותו [והפציר בו] עד שהוא [יסכים] לישון במיטתו.
בבוקר, שאל אותו הנודע ביהודה: "לאן אתה נוסע?" וכשהוא השיב לו שהוא גם נוסע לבראד הוא הורה לו לנסוע בכרכרה שלו.
כשהם התקרבו לבראד, ר' וואלף נפרד ממנו, חיפש מקווה ונעלם.
מדוע הגיע הנודע ביהודה לבראד? חכמי הקלויז [בית המדרש] שמעו שהבעש"ט נותן קמיעות ועליהם כתוב השם המפורש. לכן הם ערכו אסיפה והזמינו גם את הנודע ביהודה.
כשהנודע ביהודה הגיע לאסיפה הוא הצהיר שהוא לא רוצה ללכת לאסיפה עד שלא יקראו לתלמיד חכם הגדול שפגש בדרכו.
חיפשו בכל בראד עד שמצאו את ר' וואלף מאחורי התנור בבית כנסת קטן. כשהוא הגיע לבית הכנסת הגדול, היכן שערכו את האסיפה, הנודע ביהודה קרא אליו שיבוא לשבת לידו ונתן לו מקום לידו על הבימה.
דין התורה האסיפה החלה וחכמי בראד טענו שהבעש"ט נותן קמיעות וכותב בהם את השם המפורש.
קרא ר' וואלף קיציס בהתלהבות גדולה: "מה כוונתכם שהבעש"ט הקדוש צריך לכתוב את השם המפורש. בשבילו זה מספיק לכתוב ר' ישראל בן שרה. וכדי להוכיח זאת, חפשו את הקמיעות וראו בעצמכם."
כשהנודע ביהודה שמע מה ר' וואלף קיציס אמר, הוא הורה לחפש את הקמיעות שנמצאו בבראד וכשפתחו אותם ראו שר' וואלף אמר את האמת.
י.פ.
דוד פישמאן
Once the Besht suddenly ordered R. Wolf Kitzes to travel to Brody. R. Wolf did not ask any questions and set out on his journey.
The journey was difficult, and when night fell R. Wolf went into a tavern and asked for a bed.
The tavern keeper told him that he would allow him to sleep over but only on the condition that if more guests arrive, he will have to give up his bed, and R. Wolf agreed.
In the middle of the night, a nice calash [open carriage] approached and the Noda be-Yehuda with a group of his students alighted. The tavern keeper awakened R. Wolf and ordered him to give his room to the great guest. R. Wolf obeyed and he lay down with the other students on the floor. The Noda be-Yehuda began to study a difficult Talmudic topic. He studied out loud and he deviated from the straightforward meaning [of the text]. When R. Wolf Kitzes heard this, he reminded him of the correct meaning. This occurred once, twice, and even a third time. The third time, Noda be-Yehuda realized that the interpretation that was suggested was a stroke of genius. He looked around a saw that it had not come from one of his students, but from a Jew lying on the floor dressed as a pauper. He conversed with him in learning [Talmudic subjects] and he did leave him alone until he agreed to sleep in his bed.
In the morning, the Noda be-Yehuda asked him: “where are you going?” and when he answered that he was also traveling to Brody, he ordered him to join him in his carriage.
When they arrived in Brody, R. Wolf bid him farewell, searched for a Mikva, and disappeared.
Why did the Noda be-Yehuda come to Brody? The sages of the kloyz heard that the Besht was distributing emulates containing the ineffable name of God. So they convened a meeting and invited the Noda be-Yehuda to attend.
When the Noda be-Yehuda came to the meeting, he declared: that he did not want to go to the meeting until they summoned the great scholar whom he met on the way. They searched the entire city of Brody until they found R. Wolf behind an oven in a small synagogue. When he came to the great synagogue where the meeting was convened the Noda be-Yehuda called him up to sit next to him and he gave him a seat next to him on the Bimah.
The rabbinic trial meeting commenced, and the Sages of Brody claimed that the Besht distributed amulets in which he inscribed the ineffable name of God.
R. Wolf called out with great pathos: “Who says that the holy Besht has to write the ineffable name of God? It is sufficient for him to write R. Yisrael ben Sarah [Israel son of Sara]. To prove this, search for these amulets and you will see for yourselves.”
When the Noda be-Yehuda heard what R. Wolf Kitzes said, he ordered that they search for the amulets that were circulating in Brody and when they opened them they saw that R. Wolf told the truth.
I.F.
Dovid Fishman
איין מאל האט דער בעש"ט פלוצלינג געהייסען ר' וואלף קיצית פארען נאך בראד. ר' וואלף האט נישט געפרייגט קיין שאלות און זיך גענומען אין וועג אריין.
דער וועג איז געוויין א שווערער און אז נאכט איז געפאלען איז ר' וואלף אריין אין א שענק און געבעטען א נאכטגעלעגער. דער ארענדער שענקער האט אים געזאגט דאס ער וועט אים ערלויבען איבערשלאפען אבער מיט דעם תנאי אז אויב עס וועלען נאך קומען געסט וועט ער מוסען אויפגעבען זיין געלעגער און ר' וואלף איז {איינפערשטאנער} [איינפערשטאנען] דארויף.
אין מיטן נאכט רוקט אן א שענע קאלעסע און דערנודע ביהודה מיט א חברה פון זיינע תלמידים שטייגען אויס.
דער שענקער האט אויפגעוועקט ר' וואלף און אים געהייסען איבער-געבען זיין שטוב צום גרויסען גאסט. ר' וואלף האט געפאלגט און האט זיך אנידערגעלעגט מיט די אנדערע תלמידים אויף דער פאדלאגע.
דער נודע ביהודה האט זיך גענעמען לערנען א שווערע סוגיא. ער האט געלערנט אויף דער הויך און איז עפעס הערונטער פון דעם גלייכען פשט. אזוי ווי ר' וואלף קיצית האט דאס דערהערט האט ער זיך אנגערופען און אים דערמאנט דעם גל ריכטיגען פשט. אזוי איז געשיין איינמאל, צוויימאל און אויך דאס דריטע מאל.
דאס דריטע מאל האט זיך דער נודע ביהודה א כאפ געטון דאס דער אונטערגעזאגטע פשט איז א גאונישער אויפטו. ער האט זיך אומגעקוקט און געזען דאס עס קומט גאר נישט פון זיינע תלמידים, נאר עפעס פון א ארם געקליידעטען יידען וואס ליגט אויף דעם פאדלאגע. האט ער מיט אים גערעדט אין לערנען און האט אים נישט אבגעלאסט נאר ער זאל שלאפען אין זיין בעט.
אין דער פרי פרעגט אים דער נודע ביהודה: וואו פארט איר און אז ער האט אים געענטפערט דאס ער פארט אויך קיין בראד האט ער אים געהייסען מיטפארען אויף זיין קאלעסע.
אז זיי זענען אנגעקומען נאך בראד האט זיך ר' וואלף {געזעגנעט} [געזעגענט], אויסגעזוכט א מקוה און נעלם געווארען.
פארוואס איז דער נודע ביהודה געקומען נאך בראד? די חכמי הקלויז האבען געהערט דאס דער בעשט גיבט קמיעות און אויף זיי שטייט אנגעשריבען דער שם המפורש. האבען זיי גערופען אן אסיפה און דאפאר אויך געבייטן דעם נודע ביהודה.
בשעת דער {נודה} [נודע] ביהודה איז געקומען צו דער אסיפה האט ער זיך אנגערופען: ער וויל נישט גיין צו דער אסיפהביז מען זאל נישט רופען דעם גרויסען תלמיד חכם וועמען ער האט געטראפען אויף דען וועג. מען האט הערומגעזוכט גאנץ בראד ביז מען האט געפונען ר' וואלף ערגעץ אינטער אן אויוון אין א קליין קלייזל. ווען ער איז געקומען אין דער גרויסער שול וואו די אסיפה איז געזעסען האט אים דער נודע ביהודה הערויפגערופען נעבען זיך און האט אים אנידערגעזעצט נעבען אים אויף דער בימה.
דער דין תורה די אסיפה האט זיך אונגעהויבען און די חכמי בראד האבען געטענעט דאס דער בעש"ט האט געגעבען קמיעות און האט העריינגעשריבען אין זיי דעם שם המפורש.
האט זיך ר' וואלף קיצית אנגערופען מיט גרויס התלבותהתלהבות: וואס הייסט דער הייליגער בעש"ט דארף שרייבען דעם שם המפורש. עס איז גענוג דאס ער שרייבט ר' ישראל בן שרה.
און א סימן זוכט אויס קמיעות און איבערצייגט אייך.אז דער נודע ביהודה האט געהערט וואס ר' וואלף קיצית האט געזאגט האט ער געהייסען אויסזוכען קמיעות וואס געפונען זיך אין בראד און אז מען האט זי אויפגעמאכט האט מען געזען דאס ר' וואלף האט געזאגט דעם אמת.
י.פ.
דוד פישמאן
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
