אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
פעם, כשר' מאטעלע מטשרנוביל היה בדרך, קרה שבאופן לא צפוי הוא נאלץ לעצור באיזו עיירה קטנה. הכינו לו שם סעודה אך לא היו בה דגים. אמר ר' מאטעלע: "מה הטעם [=מה הסיבה] שאוכלים [דווקא] דגים בסעודה? – משום שאם הדגים כשרים אזי כל הסעודה כשרה. אולם, כשאין דגים, אז אין שום סימן [לכך שהסעודה כשרה], ולכן חובה עלי לבדוק את השוחט." אז השוחט הגיע עם הסכין שלו. הרבי מטשרנוביל הקפיד לבדוק גם את צד הסכין שלא הייתה חדה ובסופו של דבר הוא שיבח את השוחט מאוד.
היהודים שנסעו עם ר' מאטעלע פרסמו את הסיפור על השוחט. וכשהסיפור נשמע בעיר גדולה באותו אזור בו ר' מאטעלע שיבח את השוחט, הם מינו אותו להיות השוחט שלהם.
לא הרבה זמן אחר-כך, התרחש מעשה נתעב מאוד עם אותו שוחט, ובעלי הבתים רצו לנסוע ר' מאטעלע לשאול מה לעשות איתו. משום שלא יכלו להגיע לר' מאטעלע, הם פגשו את ר' דוד'ל מטולנא [במקומו] וסיפרו לו את המעשה. אמר ר' דוד'ל: "גם אני הייתי עם ר' מאטעלע בעיירה היכן שהוא שיבח את השוחט. לומר בכנות, אני לא התרשמתי מהשוחט אבל לא יכולתי להתנגד לו."
[ואמנם] לאחר מכן, ר' מאטעלע אכן ענה לטענות של בעלי הבתים. [הוא הסביר להם:] "לשוחט היו ילדים לדאוג להם ואמנם הוא לא הרשים אותי, אבל בעיירה קטנה הסכנה של יצר הרע לא כל כך גדולה, ולכן חששתי למנוע ממנו פרנסה. שיבחתי אותו מאוד כדי שיגיע לעיר גדולה, שהזכות של העיר הגדולה כבר תתמוך בה ותחשוף את צבעיו האמיתיים."
י.פ.
אלעזר זאהן
Once R. Mottel of Chernobyl was traveling and he had to make an unexpected stop in a small shtetl. They prepared a meal for him, but no fish was served. R. Mottele exclaimed: “What is the reason for eating fish at a meal? Because just as the fish are kosher, the entire meal is kosher. But when there is no fish, there is in fact no sign [that the food is kosher, therefore] I need to examine the shochet [=ritual slaughterer].” So the Schochet came with his ritual slaughtering knife. The Chernobyler would also examine the side of the knife that wasn’t sharp. Eventually, he praised the Schochet very highly.
The Jews who traveled along with R. Mottele publicized the story about the schochet. And when a larger city in the region heard that the schochet was so highly praised by R. Mottele, they appointed him as their schochet.
Not long thereafter, a very disgusting story transpired with the schochet and the householders ran to R. Mottele to ask him what to do with him. They could not reach R. Mottelle, so they met R. Dovidl of Talne and they related this story to him.
R. Dovidl said: “I was also with the Mottele in the Shtetl where the schochet was highly praised. In truth, I was not so impressed with the Schochet, but I could not oppose him.”
Afterward, R. Mottele responded to the complaints of the householders. [He said to them:] “The shochet had children to support – and although I was not overly fond of him – in a small shtetl, the threat of the yetzer hara [= the evil inclination] is not so great, [therefore], I was afraid to take it upon myself to rid him of his job. [Therefore,] I praised him highly so that he should arrive in a big city. [I reasoned that] the merit of the big city would protect it and result in showing his true colors.”
I.F.
Elazar Zohn
איינמאל האט זיך ר' מאטעלע געמאכט אויף דעם וועג
איינמאל איז ר' מאטעלע טשערנאבעלער געווען {אים} [אין] וועג – האט זיך געמאכט דאס ער האט זיך אומגערעכט געדארפט שטעלען אין א קליין שטעדטעל. האט מען געמאכט פאר אים א סעודה – אבער פיש זענען נישט געווען.
האט זיך ר' מאטעלע אנגערופען: צוליב וואס פאר א טעם איז אז מען עסט מען פיש ביי א סעודה – ווייל אזוי ווי די פיש זענען כשר אזוי איז די גאנצע סעודה כשר.
אבער ווי אזוי עס איס נישט דא קיין פיש מוס איז דאך נישט דא קיין סימן מוס מען בודק זיין דעם שוחט. איז דער שוחט געקומען מיט זיין חליף. דער טשערנאבעלער פלעגט בודק זיין דעם חליף אויך דער נישט-שארפער זייט און לסוף האט ער האט דעם שוחט געוואלדיג געלויבט.
די יידען וואס זענען מיטגעפארען מיט ר' מאטעלע האבען צערפויקט די מעשה מיט דעם שוחט – און אז אגרעסערע שטאדט אין דער סביבה האט געהערט אז דער שוחט איז אזוי געלויבט געווארען פון ר' מאטעלע האבען זיי אים אויפגענומען אלז שוחט.
נישט לאנג דערנאך האט זיך געטראפען א זייער מאוסע מעשה מיט דעם שוחט און די בעלי בתים זענען געלויפען צו ר' מאטעלע צו פרעגען וואס מען זאל מיט אים טוען.
האט מען נישט געקענט צוקומען צו ר' מאטעלע – האבען זיי געטראפען ר' דודו'ל טאלנער האבען זיי אים דערציילט.
האט ר' דוד'ל געזאגט: איך בין אויך געווען מיט ר' מאטעלע אין דעם שטעדטעל ווי עס האט זיך געטראפען דאס ער איז אזוי געלויבט געווארען. אמתדיק זאגענדיג ביןאיך נישט אזוי נתפעל געווארען פון דעם שוחט אבער איך האב זיך דאך נישט געקענט אנטקעגען שטעלען.
דערנאך דעם האט ר' מאטעלע יא געענטפערט די טענות פון די בעלי בתים.
דער שוחט איז געווען מטופל מיט קינדער – תאקע ער האט מיר נישט איבעריג געפעלין אבער אין א קליין שטעדטעל איז דאך נישט די געפאר מיט דעם יצר הרע נישט אזוי גרויס האב איך מורא געהאט צו שטעלען אויף זיך אים ארויס צו-ווארפען פון א פרנסה.
האב איך אים שטארק געלויבט אז ער זאל קומען אין א גרויסער שטאדט דער זכות פון דער גרויסער שטאדט וועט איר שוין ביישטייען אים און זיין אמת'ע קאלירען צו ווייזען.
י.פ) אלעזר זאהן
פעם, כשר' מאטעלע מטשרנוביל היה בדרך, קרה שבאופן לא צפוי הוא נאלץ לעצור באיזו עיירה קטנה. הכינו לו שם סעודה אך לא היו בה דגים. אמר ר' מאטעלע: "מה הטעם [=מה הסיבה] שאוכלים [דווקא] דגים בסעודה? – משום שאם הדגים כשרים אזי כל הסעודה כשרה. אולם, כשאין דגים, אז אין שום סימן [לכך שהסעודה כשרה], ולכן חובה עלי לבדוק את השוחט." אז השוחט הגיע עם הסכין שלו. הרבי מטשרנוביל הקפיד לבדוק גם את צד הסכין שלא הייתה חדה ובסופו של דבר הוא שיבח את השוחט מאוד.
היהודים שנסעו עם ר' מאטעלע פרסמו את הסיפור על השוחט. וכשהסיפור נשמע בעיר גדולה באותו אזור בו ר' מאטעלע שיבח את השוחט, הם מינו אותו להיות השוחט שלהם.
לא הרבה זמן אחר-כך, התרחש מעשה נתעב מאוד עם אותו שוחט, ובעלי הבתים רצו לנסוע ר' מאטעלע לשאול מה לעשות איתו. משום שלא יכלו להגיע לר' מאטעלע, הם פגשו את ר' דוד'ל מטולנא [במקומו] וסיפרו לו את המעשה. אמר ר' דוד'ל: "גם אני הייתי עם ר' מאטעלע בעיירה היכן שהוא שיבח את השוחט. לומר בכנות, אני לא התרשמתי מהשוחט אבל לא יכולתי להתנגד לו."
[ואמנם] לאחר מכן, ר' מאטעלע אכן ענה לטענות של בעלי הבתים. [הוא הסביר להם:] "לשוחט היו ילדים לדאוג להם ואמנם הוא לא הרשים אותי, אבל בעיירה קטנה הסכנה של יצר הרע לא כל כך גדולה, ולכן חששתי למנוע ממנו פרנסה. שיבחתי אותו מאוד כדי שיגיע לעיר גדולה, שהזכות של העיר הגדולה כבר תתמוך בה ותחשוף את צבעיו האמיתיים."
י.פ.
אלעזר זאהן
Once R. Mottel of Chernobyl was traveling and he had to make an unexpected stop in a small shtetl. They prepared a meal for him, but no fish was served. R. Mottele exclaimed: “What is the reason for eating fish at a meal? Because just as the fish are kosher, the entire meal is kosher. But when there is no fish, there is in fact no sign [that the food is kosher, therefore] I need to examine the shochet [=ritual slaughterer].” So the Schochet came with his ritual slaughtering knife. The Chernobyler would also examine the side of the knife that wasn’t sharp. Eventually, he praised the Schochet very highly.
The Jews who traveled along with R. Mottele publicized the story about the schochet. And when a larger city in the region heard that the schochet was so highly praised by R. Mottele, they appointed him as their schochet.
Not long thereafter, a very disgusting story transpired with the schochet and the householders ran to R. Mottele to ask him what to do with him. They could not reach R. Mottelle, so they met R. Dovidl of Talne and they related this story to him.
R. Dovidl said: “I was also with the Mottele in the Shtetl where the schochet was highly praised. In truth, I was not so impressed with the Schochet, but I could not oppose him.”
Afterward, R. Mottele responded to the complaints of the householders. [He said to them:] “The shochet had children to support – and although I was not overly fond of him – in a small shtetl, the threat of the yetzer hara [= the evil inclination] is not so great, [therefore], I was afraid to take it upon myself to rid him of his job. [Therefore,] I praised him highly so that he should arrive in a big city. [I reasoned that] the merit of the big city would protect it and result in showing his true colors.”
I.F.
Elazar Zohn
איינמאל האט זיך ר' מאטעלע געמאכט אויף דעם וועג
איינמאל איז ר' מאטעלע טשערנאבעלער געווען {אים} [אין] וועג – האט זיך געמאכט דאס ער האט זיך אומגערעכט געדארפט שטעלען אין א קליין שטעדטעל. האט מען געמאכט פאר אים א סעודה – אבער פיש זענען נישט געווען.
האט זיך ר' מאטעלע אנגערופען: צוליב וואס פאר א טעם איז אז מען עסט מען פיש ביי א סעודה – ווייל אזוי ווי די פיש זענען כשר אזוי איז די גאנצע סעודה כשר.
אבער ווי אזוי עס איס נישט דא קיין פיש מוס איז דאך נישט דא קיין סימן מוס מען בודק זיין דעם שוחט. איז דער שוחט געקומען מיט זיין חליף. דער טשערנאבעלער פלעגט בודק זיין דעם חליף אויך דער נישט-שארפער זייט און לסוף האט ער האט דעם שוחט געוואלדיג געלויבט.
די יידען וואס זענען מיטגעפארען מיט ר' מאטעלע האבען צערפויקט די מעשה מיט דעם שוחט – און אז אגרעסערע שטאדט אין דער סביבה האט געהערט אז דער שוחט איז אזוי געלויבט געווארען פון ר' מאטעלע האבען זיי אים אויפגענומען אלז שוחט.
נישט לאנג דערנאך האט זיך געטראפען א זייער מאוסע מעשה מיט דעם שוחט און די בעלי בתים זענען געלויפען צו ר' מאטעלע צו פרעגען וואס מען זאל מיט אים טוען.
האט מען נישט געקענט צוקומען צו ר' מאטעלע – האבען זיי געטראפען ר' דודו'ל טאלנער האבען זיי אים דערציילט.
האט ר' דוד'ל געזאגט: איך בין אויך געווען מיט ר' מאטעלע אין דעם שטעדטעל ווי עס האט זיך געטראפען דאס ער איז אזוי געלויבט געווארען. אמתדיק זאגענדיג ביןאיך נישט אזוי נתפעל געווארען פון דעם שוחט אבער איך האב זיך דאך נישט געקענט אנטקעגען שטעלען.
דערנאך דעם האט ר' מאטעלע יא געענטפערט די טענות פון די בעלי בתים.
דער שוחט איז געווען מטופל מיט קינדער – תאקע ער האט מיר נישט איבעריג געפעלין אבער אין א קליין שטעדטעל איז דאך נישט די געפאר מיט דעם יצר הרע נישט אזוי גרויס האב איך מורא געהאט צו שטעלען אויף זיך אים ארויס צו-ווארפען פון א פרנסה.
האב איך אים שטארק געלויבט אז ער זאל קומען אין א גרויסער שטאדט דער זכות פון דער גרויסער שטאדט וועט איר שוין ביישטייען אים און זיין אמת'ע קאלירען צו ווייזען.
י.פ) אלעזר זאהן
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
