אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
נשמע מהרב מטורנא
בזמן ש'הבאר מים חיים' – רב בצ'רנוביץ – היה בן 33, הוא היה חולה מאוד. קראו לחברה קדישא וכבר הדליקו נרות. לפתע פתאום, הוא התעורר וביקש שיביאו לו מיום לשטוף את ידיו, ואז הוא סיפר את המעשה הבא:
בבית דין של מעלה כבר דנו אותו למיתה. אבל ה'הבאר מים חיים' היסס לעזוב את העולם הזה. אמנם בבית הדין של מעלה ישב ר' מיכל מזלאטשוב, רבו של ה'הבאר מים חיים', אבל הוא אמר שאינו יכול לעשות דבר בעבורו. "אולם" [הוא הוסיף] "אני אראה לך את הדרך אל הבעל שם טוב."
כשהוא [='הבאר מים חיים'] הגיע אל הבעש"ט לבקש ממנו רחמים, שאל אותו הבעש"ט: "מה הקשר שלך אלי?" אז הבאר מים חיים סיפר לבעש"ט שר' מיכל נהג לשבת בסעודה שלישית עד מאוחר בלילה מרוב דבקות והתבוננות עמוקה. פעם אחת, הוא היה בכזו דבקות והתבוננות, שהוא נשאר לשבת עד שעלה הבוקר. פתאום, ר' מיכל התעשת וכשהבחין שכבר בוקר, הוא קרא לקהל: "בואו נברך." אבל אז הזכיר 'הבאר מים חיים' לר' מיכל שהוא לא עשה כמנהגו תמידולא אמר תורה מהבעש"ט בזמן הסעודה שלישית. ר' מיכל הבין שהוא צודק אז הוא אמר דרשה קצרה מהבעש"ט.
ה'הבאר מים חיים' חזר לבעש"ט [ואמר]: "משום שגרמתי לר' מיכל לחזור על תורה אחת ממך כבר יש לי קשר אליך ולכן בעבור זאת תעשה טובה בעבורי. אמר לו הבעש"ט: "כבר נגזרה הגזרה, אבל כופף ראשך ואני אברך אותך ואולי ברכתי תעזור." בו ברגע שהבעש"ט בירך אותו הוא התעורר ואמר: "אני מוכן לצאת מהמיטה ברגע אחד, אבל בגלל עין הרע אשאר במטה עוד מעט."
י.פ.
יעקב טייטעלבוים
Heard from the Torner Rav:
The Be’er Mayim Chaim – Rav in Chernowitz – became dangerously ill when he was 33. They called the burial society and even lit candles. Suddenly, he awoke and asked them to bring him water to wash his hands. He then related the following story:
The Heavenly Tribunal already sentenced him to death. However, the Be’er Mayim Chaim hesitated to leave this world. R. Mechele of Zlotchev, the rebbe of the Be’er Mayim Chaim, was sitting at the Heavenly Tribunal, but R. Mechele told him that he cannot do anything for him – [he said] “I will show you a way to the Ba’al Shem Tov.”
When he came to the Besht to ask for mercy, the Besht asked him: “What is your connection to me?” The Be’er Mayim Chaim related to the Besht that R. Mechele used to sit at the third meal of Sabbath until late at night in a state of devekut [=intense mystical devotion] and deep contemplation. Once he was so engrossed in his thoughts that he sat until dawn. Suddenly R. Mechele came to [his senses] and seeing that it had already reached daybreak, he called out to the assembled: “Let’s say grace [after meals].” However, the Be’er Mayim Chaim reminded R. Mechele that he did not perform his custom of repeating a teaching of the Besht during the third meal. R. Mechele agreed and went on to mention a saying of the Besht.
The Be’er Mayim Chaim turned to the Besht [and said]: being that I caused R. Mechele to repeat one of your teachings, I already have a connection with you and hence to effect salvation for me. Whereupon the Besht said: “The decree had already been issued but bow your head and I will bless you. Perhaps my blessing will help.” At that very moment that the Besht blessed him he awoke. He said: “I am ready to get out of bed at this very moment, but due to the evil eye, I will remain in bed for a while.”
I.F.
Ya’akov Teitelbaum
געהערט פון דעם טארנער רב
דער באר מים חיים – רב אין טשערנאוויטץ – בשעת ער איז געווען 33 יאר אלט איז געווען א חולה מסוכן און מען האט שוין גערופען די חברא קדישא און מען האט שוין געהאט אנעצונדען לעכט.
פלוצלינג האט ער זיך אויפגעכאפט און געבעטען מען זאל אים געבען וואסער אויף צו וואשען די הענד און האט דער=ציילט די מעשה:
מען האט מיך שוין אים בית דין של מעלה דן געווען צו מיתה. דער באר מים חיים האט זיך אבער געווייגערט צו שטח אוועגצוגען פון דעם עולם. אין בית דין של מעלה איז געזעסען ר' מעכעלע זלאטשאווער דער רבי פון דעם באר מים חיים אבער ר' מעכעלע האט אים געזאגט דאס ער קען פאר אים גאר נישט טוען – איך וועל די אבער צייגען א וועג צום בעש"ט.
אז ער איך איז געקומען צום בעש"ט בעטען רחמים פרעגט אים דער בעש"ט: וואס פאר א שייכות האסט דו צו מיר.
האט דער באר מים חיים דערציילט דעם בעשט דאס ר' מעכעלע פלעגט שלש סעודות זיצען ביס שפעט אין דער נאכט אין גרויס דביקות אין גרויס פארטראכטעניש. איינמאל האט ער זיך אזוי פארדבקעט און פארטראכט אז ער איז געבליבען זיצען ביז עס האט געטאגט. פלוצלינג איז ר' מעכעלע געקומען צו זיך און דערזעענדיג דאס עס טאגט שוין האט ער זיך אנגערופען צום עולם: לאמיר גען בענשען. דער באר מים חיים האט אבער ר' מעכעלע דערמאנט דאס ער האט נישט נאכגעפאלגט זיין שטענדיגן מנהג אויףי עדען שלש סעודות נאכזאגען א תורה פון דעם בעשט. האט ר' מעכעלע אים נאכגעגעבען דאס ער איז גערעכט אין האט נאכגעזאגט א ווארט פון דעם בעש"ט.
ווענדעט זיך דער באר מים חיים צום בעשט: אזוי האב איך דאך גורם געווען דאס ר' מעכעלע זאל דערמאנען אייערע א תורה האב איך דאך שוין א שייכות מיט אייך און דאפאר פאר מיר פועלען א טובה.
האט זיך דער בעשט אנגערופען: עס איז כבר נגזרה הגזרה אבער בייג אָן דיין קאפ וועל איך דיך בענשען אפשר וועט מיין ברכה העלפען.
און אין דער רגע וואס דער בעש"ט האט איים געבענשט האט ער זיך אויפגעכאפט און געזאגט:
איך וואלט שוין די מינוט געקענט אויפשטיין פון דעם בעט אבער צוליב איין עין הרע וועל איך נאך בלייבען א וויילע אין בעט.
י.פ) יעקב טייטעלבוים
נשמע מהרב מטורנא
בזמן ש'הבאר מים חיים' – רב בצ'רנוביץ – היה בן 33, הוא היה חולה מאוד. קראו לחברה קדישא וכבר הדליקו נרות. לפתע פתאום, הוא התעורר וביקש שיביאו לו מיום לשטוף את ידיו, ואז הוא סיפר את המעשה הבא:
בבית דין של מעלה כבר דנו אותו למיתה. אבל ה'הבאר מים חיים' היסס לעזוב את העולם הזה. אמנם בבית הדין של מעלה ישב ר' מיכל מזלאטשוב, רבו של ה'הבאר מים חיים', אבל הוא אמר שאינו יכול לעשות דבר בעבורו. "אולם" [הוא הוסיף] "אני אראה לך את הדרך אל הבעל שם טוב."
כשהוא [='הבאר מים חיים'] הגיע אל הבעש"ט לבקש ממנו רחמים, שאל אותו הבעש"ט: "מה הקשר שלך אלי?" אז הבאר מים חיים סיפר לבעש"ט שר' מיכל נהג לשבת בסעודה שלישית עד מאוחר בלילה מרוב דבקות והתבוננות עמוקה. פעם אחת, הוא היה בכזו דבקות והתבוננות, שהוא נשאר לשבת עד שעלה הבוקר. פתאום, ר' מיכל התעשת וכשהבחין שכבר בוקר, הוא קרא לקהל: "בואו נברך." אבל אז הזכיר 'הבאר מים חיים' לר' מיכל שהוא לא עשה כמנהגו תמידולא אמר תורה מהבעש"ט בזמן הסעודה שלישית. ר' מיכל הבין שהוא צודק אז הוא אמר דרשה קצרה מהבעש"ט.
ה'הבאר מים חיים' חזר לבעש"ט [ואמר]: "משום שגרמתי לר' מיכל לחזור על תורה אחת ממך כבר יש לי קשר אליך ולכן בעבור זאת תעשה טובה בעבורי. אמר לו הבעש"ט: "כבר נגזרה הגזרה, אבל כופף ראשך ואני אברך אותך ואולי ברכתי תעזור." בו ברגע שהבעש"ט בירך אותו הוא התעורר ואמר: "אני מוכן לצאת מהמיטה ברגע אחד, אבל בגלל עין הרע אשאר במטה עוד מעט."
י.פ.
יעקב טייטעלבוים
Heard from the Torner Rav:
The Be’er Mayim Chaim – Rav in Chernowitz – became dangerously ill when he was 33. They called the burial society and even lit candles. Suddenly, he awoke and asked them to bring him water to wash his hands. He then related the following story:
The Heavenly Tribunal already sentenced him to death. However, the Be’er Mayim Chaim hesitated to leave this world. R. Mechele of Zlotchev, the rebbe of the Be’er Mayim Chaim, was sitting at the Heavenly Tribunal, but R. Mechele told him that he cannot do anything for him – [he said] “I will show you a way to the Ba’al Shem Tov.”
When he came to the Besht to ask for mercy, the Besht asked him: “What is your connection to me?” The Be’er Mayim Chaim related to the Besht that R. Mechele used to sit at the third meal of Sabbath until late at night in a state of devekut [=intense mystical devotion] and deep contemplation. Once he was so engrossed in his thoughts that he sat until dawn. Suddenly R. Mechele came to [his senses] and seeing that it had already reached daybreak, he called out to the assembled: “Let’s say grace [after meals].” However, the Be’er Mayim Chaim reminded R. Mechele that he did not perform his custom of repeating a teaching of the Besht during the third meal. R. Mechele agreed and went on to mention a saying of the Besht.
The Be’er Mayim Chaim turned to the Besht [and said]: being that I caused R. Mechele to repeat one of your teachings, I already have a connection with you and hence to effect salvation for me. Whereupon the Besht said: “The decree had already been issued but bow your head and I will bless you. Perhaps my blessing will help.” At that very moment that the Besht blessed him he awoke. He said: “I am ready to get out of bed at this very moment, but due to the evil eye, I will remain in bed for a while.”
I.F.
Ya’akov Teitelbaum
געהערט פון דעם טארנער רב
דער באר מים חיים – רב אין טשערנאוויטץ – בשעת ער איז געווען 33 יאר אלט איז געווען א חולה מסוכן און מען האט שוין גערופען די חברא קדישא און מען האט שוין געהאט אנעצונדען לעכט.
פלוצלינג האט ער זיך אויפגעכאפט און געבעטען מען זאל אים געבען וואסער אויף צו וואשען די הענד און האט דער=ציילט די מעשה:
מען האט מיך שוין אים בית דין של מעלה דן געווען צו מיתה. דער באר מים חיים האט זיך אבער געווייגערט צו שטח אוועגצוגען פון דעם עולם. אין בית דין של מעלה איז געזעסען ר' מעכעלע זלאטשאווער דער רבי פון דעם באר מים חיים אבער ר' מעכעלע האט אים געזאגט דאס ער קען פאר אים גאר נישט טוען – איך וועל די אבער צייגען א וועג צום בעש"ט.
אז ער איך איז געקומען צום בעש"ט בעטען רחמים פרעגט אים דער בעש"ט: וואס פאר א שייכות האסט דו צו מיר.
האט דער באר מים חיים דערציילט דעם בעשט דאס ר' מעכעלע פלעגט שלש סעודות זיצען ביס שפעט אין דער נאכט אין גרויס דביקות אין גרויס פארטראכטעניש. איינמאל האט ער זיך אזוי פארדבקעט און פארטראכט אז ער איז געבליבען זיצען ביז עס האט געטאגט. פלוצלינג איז ר' מעכעלע געקומען צו זיך און דערזעענדיג דאס עס טאגט שוין האט ער זיך אנגערופען צום עולם: לאמיר גען בענשען. דער באר מים חיים האט אבער ר' מעכעלע דערמאנט דאס ער האט נישט נאכגעפאלגט זיין שטענדיגן מנהג אויףי עדען שלש סעודות נאכזאגען א תורה פון דעם בעשט. האט ר' מעכעלע אים נאכגעגעבען דאס ער איז גערעכט אין האט נאכגעזאגט א ווארט פון דעם בעש"ט.
ווענדעט זיך דער באר מים חיים צום בעשט: אזוי האב איך דאך גורם געווען דאס ר' מעכעלע זאל דערמאנען אייערע א תורה האב איך דאך שוין א שייכות מיט אייך און דאפאר פאר מיר פועלען א טובה.
האט זיך דער בעשט אנגערופען: עס איז כבר נגזרה הגזרה אבער בייג אָן דיין קאפ וועל איך דיך בענשען אפשר וועט מיין ברכה העלפען.
און אין דער רגע וואס דער בעש"ט האט איים געבענשט האט ער זיך אויפגעכאפט און געזאגט:
איך וואלט שוין די מינוט געקענט אויפשטיין פון דעם בעט אבער צוליב איין עין הרע וועל איך נאך בלייבען א וויילע אין בעט.
י.פ) יעקב טייטעלבוים
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
