אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
כשהרבי מרוז'ין היה עדיין צעיר – בערך בן 6-7 הוא חזר מה'חדר' וכשעבר דרך גן אחד הוא פתאום הסיר את כובעו – ניגב אותו בשרוול והתחיל לצחוק בחוזקה. כשהרבי מרוז'ין התחיל לצחוק, ר' שלום, שראה את כל המעשה, פרץ גם הוא בצחוק.
שאלו החסידים את הרבי מרוז'ין מדוע הוא צוחק, אבל הוא שתק. אמר ר' שלום: "שושקיני! (כך ר' שלום נהג לקרוא לר' ישראל מרוז'ין) מה זה, יהודים שואלים אותך ואתה לא עונה?!" אז הרבי מרוז'ין סיפר את המעשה הבא:
פעם אחת היה יהודי אחד, איש עני מאוד. כשהגיע פסח, למגינת הלב לא היה לו שום דבר עבור החג. אמרה לו אשתו, שהוא צריך לקחת את גביע הכסף שיש לו לקידוש ולמשכן אותו אצל גוי. הוא הלך אל גוי למשכן את הגביע וקיבל שלושה רובלים בתמורה. הוא הלך ונכנס עם שלושת הרובלים אל העיר לקניות עבור פסח. בדרך היה הרבה שלג והוא התייסר על כל מטר של הדרך. על השביל הוא פגש גוי אחד עם פגר של סוס. קרא לו הגוי ושאל אותו אם הוא רוצה לקנות את העור של הסוס, והציע גם להפשיט את העור בעבורו. השלג נהייה גרוע יותר והוא בוודאי היה קופא אילולי מרכבה גדולה עברה שם ולקחה אותו ואת העור, שהיה כבד מאוד ומלא בקרח.
כשהגיע אל תוך העיר הוא מכר את העור בעבור שישה רובלים. אז הוא קנה מיני מאכלים עבור פסח ועוד לקח עמו את שלושת הרובלים שנותרו לו כרווח. כשהגיע הביתה אשתו הייתה מלאת שמחה, וכשהוא סיפר לה שיש לו עוד שלושה רובלים כרווח, היא הציעה לו להחליפם בעבור הכוס שהוא משכן אצל הגוי, כך שיוכל לעשות קידוש ב'סדר'. והוא הקשיב לה ואכן עשה זאת.
כשהיהודי נפטר והגיע לעולם הבא התברר שלא הייתה לו שום זכות, שהוא מעולם בחייו לא קיים שום מצווה. עמדו להוביל אותו לתוך הגיהנום, כשרץ מליץ יושר אחד הגיע וסיפר את המעשה עם כוס הקידוש הממושכנת. אבל כשהניחו אותו [=את המעשה] במאזניים, עדיין כל העברות שלו שקלו יותר. אז אמר המליץ יושר – "נו, זרקו את העור [של הסוס] על המאזניים" – וכשהניחו את העור המים הקפואים נשפכו החוצה ונפלו על האדמה.
זה מה שהרגיש הרבי מרוז'ין על הכובע שלו ולכן צחק.
י.פ.
ירמיה כץ
When the Ruzhiner was still young – perhaps six or seven years old, he was returning from school and when he passed by a garden he suddenly took off his hat – wiped it with his sleeve, and began to laugh heartily. When the Ruzhiner began to laugh R. Shalom who witnessed the whole event also burst out laughing.
Hasidim asked the Ruzhiner why he was laughing – but he kept silent – so R. Shalom asked him: “Shushkini! (That is how R. Shalom used to refer to R. Israel Ruzhiner) What is this? Jews are asking you something and you do not reply?” The Ruzhiner told the following story: There was once a very poor man. When Passover arrived he alas had nothing for the holiday – so his wife told him to take the silver cup that he had for Kiddush – and he should pawn it with a gentile. He went to the gentile, pawned the cup, and received three rubbles.
He took the three rubles to town to buy things for Passover. On the way, there was a great snowstorm and he struggled through each meter of road. On the road, he met a gentile with a dead horse. The gentile called him over – and asked him if he would like to buy the hide of the horse and he offered to skin the hide for him as well. The snow was getting worse and he would surely have frozen had not a large carriage passed by and taken him and the hide, which was very heavy and full of ice.
When he arrived in town, he sold the hide for six rubles. So he bought all kinds of food for Passover and took along the three rubles that remained as profit. When he came home, his wife was overjoyed and when he told her that he still had with him three rubles profit she advised him to exchange it for the cup he had pawned with the gentile – so that he would be able to recite the Kiddush at the Seder. So he listened to her and did so.
When the Jew died and came to the other world it turned out that the Jew did not have any merits – he had never in his life fulfilled any commandments. They were about to lead him to Gehenna – when an advocate ran over and related the story of the pawned cup. But when they placed it on the scale his sins still outweighed [his merits]. The advocate said – “Well, throw the hide on the scale as well” – and when they threw the hide [on it] the collected water spilled over and fell to the ground. And the Ruzhiner felt it on his hat and that is why he laughed.
I.F.
Yirmiyahu Katz
אז דער ריזשינער איז נאך גאר געווען יונג – אפשר 6-7 יאר אלט איז ער געקומען פונ'ם חדר און אז ער איז דארכ- געגאנגען א גארטען האט ער פלוצלינג הערונטערגענומען זיין קאפאליש – אים אבגעווישט מיט דעם ארמעל און אנגעהויבען שטארק צו לאכען. אז דער ריזשינער האט אנגעהויבען צו לאכען האט ר' שלום וואס האט די גאנצע מעשה געזען – אויך ג אויסגעשאסען אין א געלעכטער.
האבען חסידים געפרעגט דעם ריזשינער וואס ער לאכט – האט ער געשוויגען – האט אים ר' שלום געפרעגט: שוקי שושקיני! (אזוי האט ר' שלום געפלעגט רופען ר' ישראל ריזשינער) שטייטש – יידן פרעגען דיך און די ענטפערסט נישט!
האט דער ריזשינער דערציילט אזא מעשה: איז געווען אמאל א ייד א גרויסער ארמער מאן. איז געקומען פאר פסח האט ער נעבעך נישט געהאט אויף פסח – האט די פרוי זיינער אים אנגעזאגט אז ער זאל פארקויפ נעמען דעם זילבערנען בעכער וואס ער האט אויף קידוש – און ער זאל עס פערסעצען ביי א גוי. איז ער געגאנגען צום גוי האט פערזעצט דעם בעכער און באקומען 3 רובעל.
איז ער געגאנגען מיט די דריי רובעל אין שטאדט העריין איינקויפען אויף פסח. אויף דעם וועג איז געווען א גרויסער שניי און ער האט זיך געמוטשעט יעדען מעטער פון'ם וועג. אויף דעם וועג טרעפט ער א גוי מיט א געפגר'טען פערד. רופט אים דער גוי צו – און פרעגט אים צו ער וויל קויפען דעם פעל פון דעם פערד און ער וועדט אים נאך אבשינדען די הויט
אויך. דער שניי איז געווארען אלס ערגער און ער וואלט אזש דערפרוירען געווארען ווען נישט א גרויסע קארעטע וואלט דארכגעפוהרען און אים מיטגענומען מיט זיין פעל, וואס איז געווען זייער שווער און פיל מיט אנ פארפרוירענעם וואסער.
איז געקומען אין שטאדט אריין האט ער פארקויפט דאס פעל פאר זעקס רובעל. האט ער איינגעקויפט כלארליי מאכלים פאר פסח און האט נאך מיט זיך מיטגענומען די דריי רובעל וואס זענען אים איבערגעבליבען רוח. געקומען אהיים איז זיין ווייב געווען מלא שמחה אין אז ער האט איר דערציילט דאס ער האט נאך געהאט ביי זיך דריי רובעל רוח, האט זי אים געראטען ער זאל אויסבעטען דעם כוס וואס ער האב פארזעצט ביים גוי – אז ער זאל קענען מאכען קידוש ביים סדר. האט ער געפאלגט און אזוי טוען.
אז דער ייד איז געשטארבען און איז געקומען אויף יענעם עולם האט זיך דערוויזען דאס דער ייד האט נישט געהאט קיין שום למוד זכות – ער האט אויף זיין לעבען קיין שום מצוה נישט געטון. מען האט אים שוין געפירט אין גהנם אריין – לויפט צו א מליץ יושר און דערציילט די מעשה מיט דעם פארזעצטען כוס. און אז מען האט אים הערויסגעזעצט אויף דער וואגשאל האבען נאך אלס זיינע עברות איבערגע- וואויגען. האט דער מליץ יושר זיך אנגערופען – נו ווארף ארויף דאס פעל אויך אויף דער וואגשאל – און אז מען האט געווארפען דאס פעל האט זיך דאס אנגעזאמעלטע וואסער זיך אויסגעגאסען און ארונטער אויף דער ערד געפאלען. האט דאס דער ריזשינער דערפילט אויף זיין קאפעלוש און דאפאר געלאכט.
י.פ)
ירמי' כץ
באיאנער חסיד
כשהרבי מרוז'ין היה עדיין צעיר – בערך בן 6-7 הוא חזר מה'חדר' וכשעבר דרך גן אחד הוא פתאום הסיר את כובעו – ניגב אותו בשרוול והתחיל לצחוק בחוזקה. כשהרבי מרוז'ין התחיל לצחוק, ר' שלום, שראה את כל המעשה, פרץ גם הוא בצחוק.
שאלו החסידים את הרבי מרוז'ין מדוע הוא צוחק, אבל הוא שתק. אמר ר' שלום: "שושקיני! (כך ר' שלום נהג לקרוא לר' ישראל מרוז'ין) מה זה, יהודים שואלים אותך ואתה לא עונה?!" אז הרבי מרוז'ין סיפר את המעשה הבא:
פעם אחת היה יהודי אחד, איש עני מאוד. כשהגיע פסח, למגינת הלב לא היה לו שום דבר עבור החג. אמרה לו אשתו, שהוא צריך לקחת את גביע הכסף שיש לו לקידוש ולמשכן אותו אצל גוי. הוא הלך אל גוי למשכן את הגביע וקיבל שלושה רובלים בתמורה. הוא הלך ונכנס עם שלושת הרובלים אל העיר לקניות עבור פסח. בדרך היה הרבה שלג והוא התייסר על כל מטר של הדרך. על השביל הוא פגש גוי אחד עם פגר של סוס. קרא לו הגוי ושאל אותו אם הוא רוצה לקנות את העור של הסוס, והציע גם להפשיט את העור בעבורו. השלג נהייה גרוע יותר והוא בוודאי היה קופא אילולי מרכבה גדולה עברה שם ולקחה אותו ואת העור, שהיה כבד מאוד ומלא בקרח.
כשהגיע אל תוך העיר הוא מכר את העור בעבור שישה רובלים. אז הוא קנה מיני מאכלים עבור פסח ועוד לקח עמו את שלושת הרובלים שנותרו לו כרווח. כשהגיע הביתה אשתו הייתה מלאת שמחה, וכשהוא סיפר לה שיש לו עוד שלושה רובלים כרווח, היא הציעה לו להחליפם בעבור הכוס שהוא משכן אצל הגוי, כך שיוכל לעשות קידוש ב'סדר'. והוא הקשיב לה ואכן עשה זאת.
כשהיהודי נפטר והגיע לעולם הבא התברר שלא הייתה לו שום זכות, שהוא מעולם בחייו לא קיים שום מצווה. עמדו להוביל אותו לתוך הגיהנום, כשרץ מליץ יושר אחד הגיע וסיפר את המעשה עם כוס הקידוש הממושכנת. אבל כשהניחו אותו [=את המעשה] במאזניים, עדיין כל העברות שלו שקלו יותר. אז אמר המליץ יושר – "נו, זרקו את העור [של הסוס] על המאזניים" – וכשהניחו את העור המים הקפואים נשפכו החוצה ונפלו על האדמה.
זה מה שהרגיש הרבי מרוז'ין על הכובע שלו ולכן צחק.
י.פ.
ירמיה כץ
When the Ruzhiner was still young – perhaps six or seven years old, he was returning from school and when he passed by a garden he suddenly took off his hat – wiped it with his sleeve, and began to laugh heartily. When the Ruzhiner began to laugh R. Shalom who witnessed the whole event also burst out laughing.
Hasidim asked the Ruzhiner why he was laughing – but he kept silent – so R. Shalom asked him: “Shushkini! (That is how R. Shalom used to refer to R. Israel Ruzhiner) What is this? Jews are asking you something and you do not reply?” The Ruzhiner told the following story: There was once a very poor man. When Passover arrived he alas had nothing for the holiday – so his wife told him to take the silver cup that he had for Kiddush – and he should pawn it with a gentile. He went to the gentile, pawned the cup, and received three rubbles.
He took the three rubles to town to buy things for Passover. On the way, there was a great snowstorm and he struggled through each meter of road. On the road, he met a gentile with a dead horse. The gentile called him over – and asked him if he would like to buy the hide of the horse and he offered to skin the hide for him as well. The snow was getting worse and he would surely have frozen had not a large carriage passed by and taken him and the hide, which was very heavy and full of ice.
When he arrived in town, he sold the hide for six rubles. So he bought all kinds of food for Passover and took along the three rubles that remained as profit. When he came home, his wife was overjoyed and when he told her that he still had with him three rubles profit she advised him to exchange it for the cup he had pawned with the gentile – so that he would be able to recite the Kiddush at the Seder. So he listened to her and did so.
When the Jew died and came to the other world it turned out that the Jew did not have any merits – he had never in his life fulfilled any commandments. They were about to lead him to Gehenna – when an advocate ran over and related the story of the pawned cup. But when they placed it on the scale his sins still outweighed [his merits]. The advocate said – “Well, throw the hide on the scale as well” – and when they threw the hide [on it] the collected water spilled over and fell to the ground. And the Ruzhiner felt it on his hat and that is why he laughed.
I.F.
Yirmiyahu Katz
אז דער ריזשינער איז נאך גאר געווען יונג – אפשר 6-7 יאר אלט איז ער געקומען פונ'ם חדר און אז ער איז דארכ- געגאנגען א גארטען האט ער פלוצלינג הערונטערגענומען זיין קאפאליש – אים אבגעווישט מיט דעם ארמעל און אנגעהויבען שטארק צו לאכען. אז דער ריזשינער האט אנגעהויבען צו לאכען האט ר' שלום וואס האט די גאנצע מעשה געזען – אויך ג אויסגעשאסען אין א געלעכטער.
האבען חסידים געפרעגט דעם ריזשינער וואס ער לאכט – האט ער געשוויגען – האט אים ר' שלום געפרעגט: שוקי שושקיני! (אזוי האט ר' שלום געפלעגט רופען ר' ישראל ריזשינער) שטייטש – יידן פרעגען דיך און די ענטפערסט נישט!
האט דער ריזשינער דערציילט אזא מעשה: איז געווען אמאל א ייד א גרויסער ארמער מאן. איז געקומען פאר פסח האט ער נעבעך נישט געהאט אויף פסח – האט די פרוי זיינער אים אנגעזאגט אז ער זאל פארקויפ נעמען דעם זילבערנען בעכער וואס ער האט אויף קידוש – און ער זאל עס פערסעצען ביי א גוי. איז ער געגאנגען צום גוי האט פערזעצט דעם בעכער און באקומען 3 רובעל.
איז ער געגאנגען מיט די דריי רובעל אין שטאדט העריין איינקויפען אויף פסח. אויף דעם וועג איז געווען א גרויסער שניי און ער האט זיך געמוטשעט יעדען מעטער פון'ם וועג. אויף דעם וועג טרעפט ער א גוי מיט א געפגר'טען פערד. רופט אים דער גוי צו – און פרעגט אים צו ער וויל קויפען דעם פעל פון דעם פערד און ער וועדט אים נאך אבשינדען די הויט
אויך. דער שניי איז געווארען אלס ערגער און ער וואלט אזש דערפרוירען געווארען ווען נישט א גרויסע קארעטע וואלט דארכגעפוהרען און אים מיטגענומען מיט זיין פעל, וואס איז געווען זייער שווער און פיל מיט אנ פארפרוירענעם וואסער.
איז געקומען אין שטאדט אריין האט ער פארקויפט דאס פעל פאר זעקס רובעל. האט ער איינגעקויפט כלארליי מאכלים פאר פסח און האט נאך מיט זיך מיטגענומען די דריי רובעל וואס זענען אים איבערגעבליבען רוח. געקומען אהיים איז זיין ווייב געווען מלא שמחה אין אז ער האט איר דערציילט דאס ער האט נאך געהאט ביי זיך דריי רובעל רוח, האט זי אים געראטען ער זאל אויסבעטען דעם כוס וואס ער האב פארזעצט ביים גוי – אז ער זאל קענען מאכען קידוש ביים סדר. האט ער געפאלגט און אזוי טוען.
אז דער ייד איז געשטארבען און איז געקומען אויף יענעם עולם האט זיך דערוויזען דאס דער ייד האט נישט געהאט קיין שום למוד זכות – ער האט אויף זיין לעבען קיין שום מצוה נישט געטון. מען האט אים שוין געפירט אין גהנם אריין – לויפט צו א מליץ יושר און דערציילט די מעשה מיט דעם פארזעצטען כוס. און אז מען האט אים הערויסגעזעצט אויף דער וואגשאל האבען נאך אלס זיינע עברות איבערגע- וואויגען. האט דער מליץ יושר זיך אנגערופען – נו ווארף ארויף דאס פעל אויך אויף דער וואגשאל – און אז מען האט געווארפען דאס פעל האט זיך דאס אנגעזאמעלטע וואסער זיך אויסגעגאסען און ארונטער אויף דער ערד געפאלען. האט דאס דער ריזשינער דערפילט אויף זיין קאפעלוש און דאפאר געלאכט.
י.פ)
ירמי' כץ
באיאנער חסיד
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
