אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
לאחר שהזקן מסדיגורה נפטר בי”א אלול, אז בכל הטישים של החגים ישבו שני האחים – ר’ יצחק (מבויאן) ור’ ישראל’נו (שנהיה בהמשך לרבי מסדיגורה) – ביחד.
בשמחת תורה, לפני ‘אתה הראת’ החלו החסידים להתווכח ולריב מי צריך לומר את ‘אתה הראת’, אולם בסופו של דבר אמר אותה החזן הקבוע.
אבל בשבת בראשית שני האחים כבר ערכו טישים נפרדים.
אצל ר’ יצחק בטיש (הוא היה הבכור) ישבו ר’ דוד ארטענבערג ור’ יוסף ישראל’ס – שניים מחסידי סדיגורה המכובדים ביותר שעוד הספיקו להיות אצל הרבי מרוז’ין.
כשר’ יצחק התחיל לומר תורה, כלומר בפעם הראשונה שאמר תורה כרבי, הוא פתח במילים: “בראשית, אני אומר ש-בת – שבת” (אותן המילים המובאות בזוהר). אז ר’ יוסף ישראל’ס החל לרעוד מרוב התפעלות ושרט את בשרו של שכנו, וגם תפס את רגלו.
החסידים השתוממו – מה כל כך גאוני במילים האלו? מה אתה מתפעל כל כך? זה כבר כתוב בזוהר!
אז ר’ יוסף ישראל’ס וגם ר’ דוד ארטענבערג (הרבי מברדיטשב) סיפרו שכשר’ יצחק היה ילד בן שנה, לקחו אותו
אל הרבי מרוז’ין ושם לימדו אותו לומר את מילותיו הראשונה “שבת שלום”. אבל הוא לא דיבר טוב – ושיצא לו ש-בת.
אז קרא הרבי מרוז’ין – “שמעו, הוא אמר ש-בת, שבת.”
לכן, חסידי רוז’ין הזקנים התפעלו כל כך מהדבר תורה הראשון של ר’ יצחק כרבי.
י.פ.
מתיהו שפעקטאר (חסיד בויאן)
When the Elder Sadagurer passed away on the 11th of Elul, the two brothers, R. Yitzhak (Boyaner) and R. Yisrael’nu (later becoming the Sadagorer), continued to sit together at all of the yomtev (religious holiday) tishes (spiritual meals). On Simkhat Torah, before ata-hareita (the prayer cited before removing the Torah scrolls from the ark), the hasidim initiated a commotion and engaged in a dispute regarding who should approach [the amud (prayer lectern) to lead the congregation in the] ata-hareita. Eventually, the regular bal-tefila (prayer leader) stepped forward. However, for the Sabbath of Bereishit, following Sukkot, the two brothers already held separate tishen. R. Yitzhak, (being the eldest) held a tisch where R. David Artenberg and R. Yosef Yisraels, two esteemed Sadagorer Hasidim who were still in the presence of the Ruzhiner, joined him. When R. Yitzhak began saying toyre (a Hasidic sermon)—i.e. for the first time as rebbe—he commenced with the words, “Bereishit—I say Sha-bbat—Shabbat.” (The same is stated in the Zohar.) At this moment, R. Yosef Yisraels began trembling from such hitpa’alut (intense emotional excitement), that he scratched the skin and grasped onto the foot of the individual sitting beside him. The Hasidim were taken aback. What is so remarkable about this statement? Why did it cause such excitement? After all, it is already mentioned in the Zohar! So R. Yosef Yisraels and R. David Artenberg (the Rabbi of Berditchev) shared a story about R. Yitzhak when he was only one year old.
He was brought to the Ruzhiner, and there he was taught to utter his first word, gut-shabbes (Have a good Sabbath). However, he didn’t pronounce it correctly and instead said, “Sha-bbat.” Upon hearing this, the Ruzhiner exclaimed, “Listen! He says, ‘Sha-bbat’—Shabbat.” This is why the elder Ruzhiner hasidim were so excited about R. Yitzhak’s first toyre as rebbe.
Y.F.
Mattityahu Spektor
(Boyaner hasid)
אלס[?] דער אלטער סאדאגארער איז נסתלק געווארען י”א אלול איז געווען שמחת תורה אז אלע יום טובדיגע טישען זענען די צוויי ברידער ר’ יצחק (באיאנער) און ר’ ישראל’נו (דערנאך דער סאדא-גארער) געזעסען צוזאמען.
צו שמחת תורה ביי אתה הראת האבען חסידים שוין אנגעהויבען צו רודערן און זיך צו קריגען ווער עס זאל צוגעען צו אתה הראת – אבער צום סוף איז צוגעגאנגען דער שטענדיגער בעל התפילה.
אבער צו שבת בראשית זענען האבען שוין די ביידע ברידער געפראוועט סעפאראטע טישן.
ביי ר’ יצחק’ס טיש (ער איז געווען דער בכור) זענען געזעסען ר’ דוד ארטענבערג און ר’ יוסף ישראל’ס – צוויי פון די שענסטע סאדאגארע חסידים וואס זענען נאך געווען ביים ריזשינער.
אז ר’ יצחק האט אנגעהויבען צו זאגען תורה – דאס הייסט דאס ערשטע מאל וואס ער האט אנגעהויבען צו זאגען תורה אלס רבי – האט ער אנגעהויבען מיט די ווערטער: בראשית – זאג איך ש’ בת – שבת (דאס זעלבע ווערד געבראכט אין זהר).
האט ר’ יוסף ישראל’ס אנגעהויבען צו ציטערן פון התפעלות
און האט זיין שכן (דער פאטער פון אזש צערקראצט דאס פלייש אזוי האט ער אים אנגעכאפט דעם פוס.
זענען חסידים פארחידוש’ט געווארען – וואס איז דאס ווארט אזוי גאוניש? וואס דארף מען אזוי אריין אין התפעלות? עס {שטיין} [שטייט] דאך אין זהר!
האט ר’ יוסף ישראל’ס און אויך ר’ דוד ארטענבערג (דער בארדיטשעווער רב) דער ציילט אז ווען ר’ יצחק איז געווען א קינד פון א יאר (ער איז געווען האט מען אים אריינגעטראגען
צום ריזשינער און דעמאלט האט מען אים אויסגעלערנט צו זאגען דאס ערשטע ווארט זיינ’ס “גוט שבת”. דעם שבת האט ער נישט גוט ארויסגערעדט – אז ער איז ארויסגעקומען ש’ בת.
האט זיך דער ריזשינער אנגערופען – הערט – ער זאגט ש-בת – שבת.
און דערפאר זענען די אלטע ריזשינע חסידים אזוי נתפעל געווארען פון ר’ יצחק’ס ערשטע דברי תורה אלס רבי.
י.פ)
מתתי’ שפעקטאר
(באיאנער חסיד)
לאחר שהזקן מסדיגורה נפטר בי”א אלול, אז בכל הטישים של החגים ישבו שני האחים – ר’ יצחק (מבויאן) ור’ ישראל’נו (שנהיה בהמשך לרבי מסדיגורה) – ביחד.
בשמחת תורה, לפני ‘אתה הראת’ החלו החסידים להתווכח ולריב מי צריך לומר את ‘אתה הראת’, אולם בסופו של דבר אמר אותה החזן הקבוע.
אבל בשבת בראשית שני האחים כבר ערכו טישים נפרדים.
אצל ר’ יצחק בטיש (הוא היה הבכור) ישבו ר’ דוד ארטענבערג ור’ יוסף ישראל’ס – שניים מחסידי סדיגורה המכובדים ביותר שעוד הספיקו להיות אצל הרבי מרוז’ין.
כשר’ יצחק התחיל לומר תורה, כלומר בפעם הראשונה שאמר תורה כרבי, הוא פתח במילים: “בראשית, אני אומר ש-בת – שבת” (אותן המילים המובאות בזוהר). אז ר’ יוסף ישראל’ס החל לרעוד מרוב התפעלות ושרט את בשרו של שכנו, וגם תפס את רגלו.
החסידים השתוממו – מה כל כך גאוני במילים האלו? מה אתה מתפעל כל כך? זה כבר כתוב בזוהר!
אז ר’ יוסף ישראל’ס וגם ר’ דוד ארטענבערג (הרבי מברדיטשב) סיפרו שכשר’ יצחק היה ילד בן שנה, לקחו אותו
אל הרבי מרוז’ין ושם לימדו אותו לומר את מילותיו הראשונה “שבת שלום”. אבל הוא לא דיבר טוב – ושיצא לו ש-בת.
אז קרא הרבי מרוז’ין – “שמעו, הוא אמר ש-בת, שבת.”
לכן, חסידי רוז’ין הזקנים התפעלו כל כך מהדבר תורה הראשון של ר’ יצחק כרבי.
י.פ.
מתיהו שפעקטאר (חסיד בויאן)
When the Elder Sadagurer passed away on the 11th of Elul, the two brothers, R. Yitzhak (Boyaner) and R. Yisrael’nu (later becoming the Sadagorer), continued to sit together at all of the yomtev (religious holiday) tishes (spiritual meals). On Simkhat Torah, before ata-hareita (the prayer cited before removing the Torah scrolls from the ark), the hasidim initiated a commotion and engaged in a dispute regarding who should approach [the amud (prayer lectern) to lead the congregation in the] ata-hareita. Eventually, the regular bal-tefila (prayer leader) stepped forward. However, for the Sabbath of Bereishit, following Sukkot, the two brothers already held separate tishen. R. Yitzhak, (being the eldest) held a tisch where R. David Artenberg and R. Yosef Yisraels, two esteemed Sadagorer Hasidim who were still in the presence of the Ruzhiner, joined him. When R. Yitzhak began saying toyre (a Hasidic sermon)—i.e. for the first time as rebbe—he commenced with the words, “Bereishit—I say Sha-bbat—Shabbat.” (The same is stated in the Zohar.) At this moment, R. Yosef Yisraels began trembling from such hitpa’alut (intense emotional excitement), that he scratched the skin and grasped onto the foot of the individual sitting beside him. The Hasidim were taken aback. What is so remarkable about this statement? Why did it cause such excitement? After all, it is already mentioned in the Zohar! So R. Yosef Yisraels and R. David Artenberg (the Rabbi of Berditchev) shared a story about R. Yitzhak when he was only one year old.
He was brought to the Ruzhiner, and there he was taught to utter his first word, gut-shabbes (Have a good Sabbath). However, he didn’t pronounce it correctly and instead said, “Sha-bbat.” Upon hearing this, the Ruzhiner exclaimed, “Listen! He says, ‘Sha-bbat’—Shabbat.” This is why the elder Ruzhiner hasidim were so excited about R. Yitzhak’s first toyre as rebbe.
Y.F.
Mattityahu Spektor
(Boyaner hasid)
אלס[?] דער אלטער סאדאגארער איז נסתלק געווארען י”א אלול איז געווען שמחת תורה אז אלע יום טובדיגע טישען זענען די צוויי ברידער ר’ יצחק (באיאנער) און ר’ ישראל’נו (דערנאך דער סאדא-גארער) געזעסען צוזאמען.
צו שמחת תורה ביי אתה הראת האבען חסידים שוין אנגעהויבען צו רודערן און זיך צו קריגען ווער עס זאל צוגעען צו אתה הראת – אבער צום סוף איז צוגעגאנגען דער שטענדיגער בעל התפילה.
אבער צו שבת בראשית זענען האבען שוין די ביידע ברידער געפראוועט סעפאראטע טישן.
ביי ר’ יצחק’ס טיש (ער איז געווען דער בכור) זענען געזעסען ר’ דוד ארטענבערג און ר’ יוסף ישראל’ס – צוויי פון די שענסטע סאדאגארע חסידים וואס זענען נאך געווען ביים ריזשינער.
אז ר’ יצחק האט אנגעהויבען צו זאגען תורה – דאס הייסט דאס ערשטע מאל וואס ער האט אנגעהויבען צו זאגען תורה אלס רבי – האט ער אנגעהויבען מיט די ווערטער: בראשית – זאג איך ש’ בת – שבת (דאס זעלבע ווערד געבראכט אין זהר).
האט ר’ יוסף ישראל’ס אנגעהויבען צו ציטערן פון התפעלות
און האט זיין שכן (דער פאטער פון אזש צערקראצט דאס פלייש אזוי האט ער אים אנגעכאפט דעם פוס.
זענען חסידים פארחידוש’ט געווארען – וואס איז דאס ווארט אזוי גאוניש? וואס דארף מען אזוי אריין אין התפעלות? עס {שטיין} [שטייט] דאך אין זהר!
האט ר’ יוסף ישראל’ס און אויך ר’ דוד ארטענבערג (דער בארדיטשעווער רב) דער ציילט אז ווען ר’ יצחק איז געווען א קינד פון א יאר (ער איז געווען האט מען אים אריינגעטראגען
צום ריזשינער און דעמאלט האט מען אים אויסגעלערנט צו זאגען דאס ערשטע ווארט זיינ’ס “גוט שבת”. דעם שבת האט ער נישט גוט ארויסגערעדט – אז ער איז ארויסגעקומען ש’ בת.
האט זיך דער ריזשינער אנגערופען – הערט – ער זאגט ש-בת – שבת.
און דערפאר זענען די אלטע ריזשינע חסידים אזוי נתפעל געווארען פון ר’ יצחק’ס ערשטע דברי תורה אלס רבי.
י.פ)
מתתי’ שפעקטאר
(באיאנער חסיד)
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
