אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
הרב [=ר’ שניאור זלמן מליאדי] היה אדם חלש ועני מאוד. פעם אחת, הוא רצה לנסוע אל המגיד במזריטש ולא יכול היה לעשות זאת ברגליו.
הוא ביקש מבעל העגלה המקומי שירשה לו לנסוע עם הסוס והעגלה שלו. אמר העגלון: “מילא להשאיר את אשתי והילדים בלי פרנסה – אני בעצמי סומך על ניסים, אבל הסוסים לא מבינים חכמות – הם חייבים לאכול. מה יהיה עליהם?” הרבי הציע שהוא ימכור את אחד מסוסיו, וכך יוכל לספק אוכל למשפחתו בזמן שהוא רחוק מהבית, ו[אוכל] לסוס הנותר במהלך המסע. וכך עשו, והרב ובעל העגלה יצאו לדרך.
מכיוון שהם נסעו רק עם סוס אחד, הם לא יכלו לשלוט בעגלה כל כך טוב. כשהגיעו לבית מרזח באמצע הדרך הם רצו לעצור, אך לפני שיכלו לרתום את הסוס, הכרכרה נכנסה בחלון המסבאה ושברה את השמשה.
יצא הפריץ החוצה בכעס גדול וצעק: “מי שבר לי את השמשה ככה?!” העגלון הצביע בבעתה על הרב. הפריץ נתן מבט בהדרת פניו של הרב – בצורתו הקדושה – והתמלא פליאה. הוא הזמין אותו לתוך ביתו ונתן לו כבוד רב. לאחר מכן, הוא נתן לו גם סוס כדי שיוכל להגיע למעזריטש במהירות.
כשהרב והעגלון המשיכו הלאה בדרכם – שאל הרב את העגלון: “אני לא מבין אותך! היה לך אמון בי – לעזוב ולנסוע רחוק מהמשפחה בלי לתהות כיצד הם יחיו – וכשהגענו לפריץ הצבעת עלי?!”
ענה העגלון: “דווקא בגלל זה, רבי. בגלל שהייתה לי אמונה בך הצבעתי עליך. אם אתה כזה רבי קדוש, כמו שאני חשבתי, אז הפריץ לא יוכל להזיק לך – ואם אתה לא, אז מגיעה לך המכה!”
אנשים אומרים שתמיד כשהרב היה בעת צרה הוא חזר על המעשה הזה וסיים אותו במוסר השכל: שאם לא, אז אכן מגיעה לו המכה!
י.פ.
הרבי מטולנא
The Rav [Rabbi Schneur Zalman of Liadi], who was in a state of poverty and weakness, wished to travel to Mezritch to visit the Magid. Due to his condition, he was unable to make the journey on foot and thus asked the local wagon driver whether he could drive him to Mezritch on his horse and buggy. The latter responded, “Leaving my wife and children without any livelihood is fine since I rely on miracles to sustain them. However, the horses lack awareness of grand ideas. They require oats for sustenance. What will become of them?” The Rabbi suggested that the driver sell one horse, which would provide for his family during his absence and also provide for the remaining horse during the journey. The driver agreed and the two set off on their journey.
However, due to only having one horse, they struggled to maintain control of the wagon. Along the way, they stopped at a tavern. Before having a chance to draw the horse, the shaft of the wagon accidentally broke a window. Realizing what occurred, the owner of the tavern, the paritz (squire), stormed out and furiously shouted, “Who shattered my window?” Fearfully, the wagon driver pointed to the Rav. Upon seeing the Rav’s holy countenance and appearance, the paritz was struck with awe and invited him into his home. He gave the Rav an additional horse to enable him to arrive at Mezritch faster.
While traveling, the rabbi posed a query to the driver, “I am at a loss to comprehend your actions. You displayed faith in me and decided to leave your family without regard for their well-being. However, upon encountering the paritz, you shifted the blame onto me, despite it being apparent that you were the one deserving of punishment.” The driver replied, “That’s why, Rebbe, I pointed to you, as I had faith in you that as a true holy figure, the paritz would not be able to cause you any harm. However, if that were not the case, then you obviously deserve petch (a beating/punishment).” The Rav would often recall this story and end with the conclusion, “If that were not the case, then you obviously deserve petch (punishment).”
Y.F.
Tolner Rebbe
דער רב איז געווען א חלוש און א גרויסער ארמער מאן. האט ער איינמאל געוואלט פארען צום מגיד נאך מעזריטשאון האט נישט געקענט גייען צו פוס.
האט ער געבעטען דעם היימישען בעל עגלה ער זאל אים לאזען פוהרען מיט זיין פערד און וועגעלע. האט דער בעל עגלה געזאגט: מילא איבערלאזען מיין ווייב און קינדער אן פרנסה – פערלאז איך מיך שוין אויף נסים – אבער די פערד ווייסען קיין חכמה נישט – זיי מוזען האבען הָאבער אוף צום עסען. וואס וועט זיין מיט זיי. האט דער רב אים געגעבען אן עצה – ער זאל פאר-קויפען איין פערד – וועט ער האבען סיי אויף צו געבען דער פאמיליע עסען בשעת ער איז אוועג פון דער היים און ער וועט האבען אויך צו געבען דעם איינציג געבליבענען פערד האבער אויף דעם וועג. האט מען אזוי געטון און דער רב און דער בעל עגלה האבען זיך געמאכט אויף דעם וועג.
אזוי ווי מען איז געפארען נאר אויף מיט איין פערד האט מען נישט געקענט האבען קיין אזא גוטע קאנטראלע איבער דעם וואגען. אז מען איז געקומען פאר א שענק – באמצע הדרך – און מען האט זיך געוואלט אבשטעלען – איז עדער מען האט געקענט דאס פערד צוימען איז די דישעל ( ) העריין אין אים פענסטער פון דער שענק און האט אויסגעבראכען א שויב.
איז הערויס דער פריץ מיט גרויס כעס און האט א שריי געטון – ווער האט דאס אזוי צערבראכען מיין שויב. דער בעל עגלה האט א דערשראקענע אנגעוויזען אויף דעם רב. דער פריץ האט געגעבען א קוק אויף דעם הדרת פנים פון דעם רב – אויף זיין הייליגע צורה – איז ער געווארען נשתומם געווארען – ער האט אים איינגעלאדען צו זיך אין שטוב העריין – אים אבגעגעבען גרויס כבוד – און נאך דעם האט ער אים געגעבן נאך א פערד. ער זאל קענען פארען שנעלער צו מעזריטש.
אז דער רב מיט דעם בעל עגלה האבען זיך ווייטער געמאכט אויף דעם וועג – גיט דער רב דעם בעל עגלה א פרעג: איך פארשטיי דיך נישט! דו האסט געהאט בטחון צו מיר – ביסט אוועגגעפארען פון דיין משפחה נישט קיקענדיג ווי אזוי זיי וועלען לעבען – און אז עס געקומען צו דעם פריץ פעטש האסט אנגעוויזען אויף מיר.
ענטפערט דער בעל עגלה: דאפאר טאקי, רבי, ווייל איך האב געהאט אמונה אין אייך האב איך אנגעוויזען אויף אייך. אויב איר זענד טאקי אזא הייליגער רבי ווי איך האב געמיינט וועט דאך דער פריץ נישט קענען אויך שאטען – און אויב נישט – זענד איר דאך ווערד די פעטש!
זאגט די וועלט דאס שטענדיג ווען דער רב {אין} [איז] געווען אין אן עת צרה האט ער איבערגעחזר’ט די מעשה און פארענדיגט מיט דעם אויספיר – און אויב נישט איז ער דאך ווערט די פעטש!
י. פ)
טאלנער רבי
הרב [=ר’ שניאור זלמן מליאדי] היה אדם חלש ועני מאוד. פעם אחת, הוא רצה לנסוע אל המגיד במזריטש ולא יכול היה לעשות זאת ברגליו.
הוא ביקש מבעל העגלה המקומי שירשה לו לנסוע עם הסוס והעגלה שלו. אמר העגלון: “מילא להשאיר את אשתי והילדים בלי פרנסה – אני בעצמי סומך על ניסים, אבל הסוסים לא מבינים חכמות – הם חייבים לאכול. מה יהיה עליהם?” הרבי הציע שהוא ימכור את אחד מסוסיו, וכך יוכל לספק אוכל למשפחתו בזמן שהוא רחוק מהבית, ו[אוכל] לסוס הנותר במהלך המסע. וכך עשו, והרב ובעל העגלה יצאו לדרך.
מכיוון שהם נסעו רק עם סוס אחד, הם לא יכלו לשלוט בעגלה כל כך טוב. כשהגיעו לבית מרזח באמצע הדרך הם רצו לעצור, אך לפני שיכלו לרתום את הסוס, הכרכרה נכנסה בחלון המסבאה ושברה את השמשה.
יצא הפריץ החוצה בכעס גדול וצעק: “מי שבר לי את השמשה ככה?!” העגלון הצביע בבעתה על הרב. הפריץ נתן מבט בהדרת פניו של הרב – בצורתו הקדושה – והתמלא פליאה. הוא הזמין אותו לתוך ביתו ונתן לו כבוד רב. לאחר מכן, הוא נתן לו גם סוס כדי שיוכל להגיע למעזריטש במהירות.
כשהרב והעגלון המשיכו הלאה בדרכם – שאל הרב את העגלון: “אני לא מבין אותך! היה לך אמון בי – לעזוב ולנסוע רחוק מהמשפחה בלי לתהות כיצד הם יחיו – וכשהגענו לפריץ הצבעת עלי?!”
ענה העגלון: “דווקא בגלל זה, רבי. בגלל שהייתה לי אמונה בך הצבעתי עליך. אם אתה כזה רבי קדוש, כמו שאני חשבתי, אז הפריץ לא יוכל להזיק לך – ואם אתה לא, אז מגיעה לך המכה!”
אנשים אומרים שתמיד כשהרב היה בעת צרה הוא חזר על המעשה הזה וסיים אותו במוסר השכל: שאם לא, אז אכן מגיעה לו המכה!
י.פ.
הרבי מטולנא
The Rav [Rabbi Schneur Zalman of Liadi], who was in a state of poverty and weakness, wished to travel to Mezritch to visit the Magid. Due to his condition, he was unable to make the journey on foot and thus asked the local wagon driver whether he could drive him to Mezritch on his horse and buggy. The latter responded, “Leaving my wife and children without any livelihood is fine since I rely on miracles to sustain them. However, the horses lack awareness of grand ideas. They require oats for sustenance. What will become of them?” The Rabbi suggested that the driver sell one horse, which would provide for his family during his absence and also provide for the remaining horse during the journey. The driver agreed and the two set off on their journey.
However, due to only having one horse, they struggled to maintain control of the wagon. Along the way, they stopped at a tavern. Before having a chance to draw the horse, the shaft of the wagon accidentally broke a window. Realizing what occurred, the owner of the tavern, the paritz (squire), stormed out and furiously shouted, “Who shattered my window?” Fearfully, the wagon driver pointed to the Rav. Upon seeing the Rav’s holy countenance and appearance, the paritz was struck with awe and invited him into his home. He gave the Rav an additional horse to enable him to arrive at Mezritch faster.
While traveling, the rabbi posed a query to the driver, “I am at a loss to comprehend your actions. You displayed faith in me and decided to leave your family without regard for their well-being. However, upon encountering the paritz, you shifted the blame onto me, despite it being apparent that you were the one deserving of punishment.” The driver replied, “That’s why, Rebbe, I pointed to you, as I had faith in you that as a true holy figure, the paritz would not be able to cause you any harm. However, if that were not the case, then you obviously deserve petch (a beating/punishment).” The Rav would often recall this story and end with the conclusion, “If that were not the case, then you obviously deserve petch (punishment).”
Y.F.
Tolner Rebbe
דער רב איז געווען א חלוש און א גרויסער ארמער מאן. האט ער איינמאל געוואלט פארען צום מגיד נאך מעזריטשאון האט נישט געקענט גייען צו פוס.
האט ער געבעטען דעם היימישען בעל עגלה ער זאל אים לאזען פוהרען מיט זיין פערד און וועגעלע. האט דער בעל עגלה געזאגט: מילא איבערלאזען מיין ווייב און קינדער אן פרנסה – פערלאז איך מיך שוין אויף נסים – אבער די פערד ווייסען קיין חכמה נישט – זיי מוזען האבען הָאבער אוף צום עסען. וואס וועט זיין מיט זיי. האט דער רב אים געגעבען אן עצה – ער זאל פאר-קויפען איין פערד – וועט ער האבען סיי אויף צו געבען דער פאמיליע עסען בשעת ער איז אוועג פון דער היים און ער וועט האבען אויך צו געבען דעם איינציג געבליבענען פערד האבער אויף דעם וועג. האט מען אזוי געטון און דער רב און דער בעל עגלה האבען זיך געמאכט אויף דעם וועג.
אזוי ווי מען איז געפארען נאר אויף מיט איין פערד האט מען נישט געקענט האבען קיין אזא גוטע קאנטראלע איבער דעם וואגען. אז מען איז געקומען פאר א שענק – באמצע הדרך – און מען האט זיך געוואלט אבשטעלען – איז עדער מען האט געקענט דאס פערד צוימען איז די דישעל ( ) העריין אין אים פענסטער פון דער שענק און האט אויסגעבראכען א שויב.
איז הערויס דער פריץ מיט גרויס כעס און האט א שריי געטון – ווער האט דאס אזוי צערבראכען מיין שויב. דער בעל עגלה האט א דערשראקענע אנגעוויזען אויף דעם רב. דער פריץ האט געגעבען א קוק אויף דעם הדרת פנים פון דעם רב – אויף זיין הייליגע צורה – איז ער געווארען נשתומם געווארען – ער האט אים איינגעלאדען צו זיך אין שטוב העריין – אים אבגעגעבען גרויס כבוד – און נאך דעם האט ער אים געגעבן נאך א פערד. ער זאל קענען פארען שנעלער צו מעזריטש.
אז דער רב מיט דעם בעל עגלה האבען זיך ווייטער געמאכט אויף דעם וועג – גיט דער רב דעם בעל עגלה א פרעג: איך פארשטיי דיך נישט! דו האסט געהאט בטחון צו מיר – ביסט אוועגגעפארען פון דיין משפחה נישט קיקענדיג ווי אזוי זיי וועלען לעבען – און אז עס געקומען צו דעם פריץ פעטש האסט אנגעוויזען אויף מיר.
ענטפערט דער בעל עגלה: דאפאר טאקי, רבי, ווייל איך האב געהאט אמונה אין אייך האב איך אנגעוויזען אויף אייך. אויב איר זענד טאקי אזא הייליגער רבי ווי איך האב געמיינט וועט דאך דער פריץ נישט קענען אויך שאטען – און אויב נישט – זענד איר דאך ווערד די פעטש!
זאגט די וועלט דאס שטענדיג ווען דער רב {אין} [איז] געווען אין אן עת צרה האט ער איבערגעחזר’ט די מעשה און פארענדיגט מיט דעם אויספיר – און אויב נישט איז ער דאך ווערט די פעטש!
י. פ)
טאלנער רבי
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
