אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
יהודי, שהיה פונדקאי וחוכר אצל פריץ אחד, ניהל לו חשבונות מסוימים. לפריץ היה גם מנהל שפיקח על נכסיו ורצה להקשות על היהודי ולעשות לו צרות. הוא ביקש מאנשיו שישגיחו על היהודי כדי למצוא מעשים לא-ישרים. והבטיח שאם הם מוצאים הוא יתגמל אותם יפה.
אחד מהם הציץ על היהודי בלילה וראה כיצד הוא מזייף את חתימת הפריץ. המפקח ראה בכך הזדמנות פז. עכשיו הוא יוכל לנקום ביהודי – הוא רץ אל הפריץ וסיפר לו על העוולות של היהודי. הפריץ קרא ליהודי אליו ואיים עליו שאם הוא לא ישיב את הכסף שהונה, הוא יהרוג אותו.
היהודי מיהר אל ר’ פנחס מקוריץ וספר לו את כל המעשה. כשהרבי מקוריץ שמע את המעשה הוא הסב פניו ממנו אל החלון וענה ברוגז: “כיצד יכול יהודי לחלל שם שמים – ולרמות גוי?!”
היהודי טען שהוא לא אשם – ושמדובר בהשגחה פרטית. מה הכוונה השגחה פרטית? שהמפקח הגיע בדיוק כשהוא חתם וזייף את חתימת הפריץ. היהודי אז הוסיף מאמר אחד מהבעש”ט שאמר שכשיהודי הולך בחוץ ומוצא קש זו השגחה פרטית והוא צריך להשתמש בו כדי לנקות את המקטרת שלו.
הרבי מקוריץ ענה לו: “ואתה אכן מאמין באמת
שזו השגחה פרטית?” ענה היהודי: “כן!” “נו”, אמר הרבי מקוריץ – “אז אתה מאמין אמיתי – סע הביתה והכל יסתדר לך בשלום.”
וכך אכן היה. המפקח הביע חרטה על הבלגאן שגרם ואף ביקש מהיהודי מחילה. גם הפריץ שכח מכל האיומים שלו והיהודי נשאר לעבוד כחוכר ופונדקאי שלו.
י.פ.
ר’ דוד כהן.
A certain Jew managed an inn under lease from a landlord and managed certain accounts of his. The landlord also had a property manager to oversee his finances, who wanted greatly to inflict trouble upon the Jew. He asked his men to keep watch over him to find any wrongdoings on the part of the Jew, and if they did find any, he would reward them handsomely.
One man peeked in at night and saw the Jew forging the landlord’s signature. The manager seized the opportunity to have revenge on the Jew – he ran to the landlord and informed him of the Jew’s crimes. The landlord called the Jew in and threatened him that if he did not return the money, he had defrauded he would be punished with death.
The Jew rushed to R’ Pinchas Koritzer and told him the whole story. When the Koritzer heard the story, he turned away from him and faced the window and angrily asked: how can a Jew desecrate HaShem’s name so badly – deceiving a Gentile?
The Jew claimed that he was not at fault – this was a matter of Divine Providence. What does Divine Providence mean? It so happened that exactly then he had been spotted forging the landlord’s signature. At this point, the Jew retold an adage from the Besht that said that when a Jew goes outside and finds a piece of straw, this is Divine Providence that he should use it to clean his pipe.
The Koritzer asked him: And do you indeed honestly believe-
that this was Divine Providence? The Jew replied: Yes! Nu, says the Koritzer – you really are a true believer – go home and everything will be fine.
Indeed, so it was. The overseer regretted the turmoil he caused and even apologized to the Jew. The landlord also forgot all about his threats and the Jew retained his lease and inn.
Y.F.
R’ Dovid Cohen
א ייד האט אן קרעטשמע און אן ארענדע ביי א פריץ און האט אים געפירט געוויסע רעכנונגען. דער פריץ האט אויך געהאט אן אויפזייער איבער זיין גוט וואס האט שטארק געוואלט אנטוען דעם יידן צרות. האט ער געבעטען זיינע מענשען דאס זיי זאלען אויפפאסען און פרואווען געפינען אויף דעם יידן עברות, און אויב זיי וועלען געפינען וועל ער זיי שען באלוינען.
האט איינער זיך אונטערגעקוקט ביי נאכט און האט דערזען ווי דער ייד שרייבט אונטער פאלשע דעם פריץ’ס חתימה. דער אויפזייער האט געזען די געלעגענהייט דאס יעצט וועט ער קענען אים יידן נקמה נעמען – איז ער געלאפען צום פריץ און האט אים דערציילט דעם יידן’ס עוולות. דער פריץ האט אים דעם יידן געלאסט רופען אן האט אים געסטראשעט דאס אויב ער וועט נישט אבגעבען דאס געלד וואס ער האט דעם יידן באשווינדעלט וועט ער אים לאזן הרגענען.
דער ייד איז געלאפען צום ר’ פנחס קאריצער און האט אים דערציילט די גאנצע מעשה. אז דער קאריצער האט געהערט די מעשה האט ער זיך אבגעדרייט פון אים צום פענסטער און האט ברוגז געפרעגט: ווי אזוי קען א ייד אזוי מחלל שם זיין – {מרמא} [מרמה] זיין א גוי.
האט דער ייד געטענ’עט אז ער איז נישט שולדיג – אז ער איס השגחה פרטית. וואס איז {השגחת} [השגחה] פרטית? עס האט זיך אים אזוי געטראפען אז ער זאל אונטער חתמ’ען דעם פריץ אונטערשריפט.און דער ייד האט דא ביי דער ציילט א מעשה מאמר פון דעם בעש”ט וואס האט געזאגט אז א ייד געט אין דרויסען און געפינד א שטרוי איז עס השגחה {פרטיס} [פרטית] אז ער זאל דאמיט זיין לולקע דארכשטעכן.
האט אים דער קאריצער געפרעגט: און דו גלויבסט תאקי באמת
אז עס איז געווען השגחה פרטית? האט דער ייד געענטפערט: יא! נו זאגט דער קאריצער – אז דו ביסט אן אמת’ער מאמין – פוהר אהיים און אלעס וועט שוין זיין בשלום.
און אזוי איז תאקי געווען. דער אויפזייער האט חרטה באקומען אויף זיינע בלבולים און האט איז גאר געקומען צום יידן בייטען מחילה. דער פריץ האט אויך פארגעסען אויף זיינע {סטאשונקע’ס} [סטראשונקע’ס] און דער ייד איז ווייטער געבליבען אויף זיינער ארענדא און קרעטשמא.
י. פ)
ר’ דוד כהן
יהודי, שהיה פונדקאי וחוכר אצל פריץ אחד, ניהל לו חשבונות מסוימים. לפריץ היה גם מנהל שפיקח על נכסיו ורצה להקשות על היהודי ולעשות לו צרות. הוא ביקש מאנשיו שישגיחו על היהודי כדי למצוא מעשים לא-ישרים. והבטיח שאם הם מוצאים הוא יתגמל אותם יפה.
אחד מהם הציץ על היהודי בלילה וראה כיצד הוא מזייף את חתימת הפריץ. המפקח ראה בכך הזדמנות פז. עכשיו הוא יוכל לנקום ביהודי – הוא רץ אל הפריץ וסיפר לו על העוולות של היהודי. הפריץ קרא ליהודי אליו ואיים עליו שאם הוא לא ישיב את הכסף שהונה, הוא יהרוג אותו.
היהודי מיהר אל ר’ פנחס מקוריץ וספר לו את כל המעשה. כשהרבי מקוריץ שמע את המעשה הוא הסב פניו ממנו אל החלון וענה ברוגז: “כיצד יכול יהודי לחלל שם שמים – ולרמות גוי?!”
היהודי טען שהוא לא אשם – ושמדובר בהשגחה פרטית. מה הכוונה השגחה פרטית? שהמפקח הגיע בדיוק כשהוא חתם וזייף את חתימת הפריץ. היהודי אז הוסיף מאמר אחד מהבעש”ט שאמר שכשיהודי הולך בחוץ ומוצא קש זו השגחה פרטית והוא צריך להשתמש בו כדי לנקות את המקטרת שלו.
הרבי מקוריץ ענה לו: “ואתה אכן מאמין באמת
שזו השגחה פרטית?” ענה היהודי: “כן!” “נו”, אמר הרבי מקוריץ – “אז אתה מאמין אמיתי – סע הביתה והכל יסתדר לך בשלום.”
וכך אכן היה. המפקח הביע חרטה על הבלגאן שגרם ואף ביקש מהיהודי מחילה. גם הפריץ שכח מכל האיומים שלו והיהודי נשאר לעבוד כחוכר ופונדקאי שלו.
י.פ.
ר’ דוד כהן.
A certain Jew managed an inn under lease from a landlord and managed certain accounts of his. The landlord also had a property manager to oversee his finances, who wanted greatly to inflict trouble upon the Jew. He asked his men to keep watch over him to find any wrongdoings on the part of the Jew, and if they did find any, he would reward them handsomely.
One man peeked in at night and saw the Jew forging the landlord’s signature. The manager seized the opportunity to have revenge on the Jew – he ran to the landlord and informed him of the Jew’s crimes. The landlord called the Jew in and threatened him that if he did not return the money, he had defrauded he would be punished with death.
The Jew rushed to R’ Pinchas Koritzer and told him the whole story. When the Koritzer heard the story, he turned away from him and faced the window and angrily asked: how can a Jew desecrate HaShem’s name so badly – deceiving a Gentile?
The Jew claimed that he was not at fault – this was a matter of Divine Providence. What does Divine Providence mean? It so happened that exactly then he had been spotted forging the landlord’s signature. At this point, the Jew retold an adage from the Besht that said that when a Jew goes outside and finds a piece of straw, this is Divine Providence that he should use it to clean his pipe.
The Koritzer asked him: And do you indeed honestly believe-
that this was Divine Providence? The Jew replied: Yes! Nu, says the Koritzer – you really are a true believer – go home and everything will be fine.
Indeed, so it was. The overseer regretted the turmoil he caused and even apologized to the Jew. The landlord also forgot all about his threats and the Jew retained his lease and inn.
Y.F.
R’ Dovid Cohen
א ייד האט אן קרעטשמע און אן ארענדע ביי א פריץ און האט אים געפירט געוויסע רעכנונגען. דער פריץ האט אויך געהאט אן אויפזייער איבער זיין גוט וואס האט שטארק געוואלט אנטוען דעם יידן צרות. האט ער געבעטען זיינע מענשען דאס זיי זאלען אויפפאסען און פרואווען געפינען אויף דעם יידן עברות, און אויב זיי וועלען געפינען וועל ער זיי שען באלוינען.
האט איינער זיך אונטערגעקוקט ביי נאכט און האט דערזען ווי דער ייד שרייבט אונטער פאלשע דעם פריץ’ס חתימה. דער אויפזייער האט געזען די געלעגענהייט דאס יעצט וועט ער קענען אים יידן נקמה נעמען – איז ער געלאפען צום פריץ און האט אים דערציילט דעם יידן’ס עוולות. דער פריץ האט אים דעם יידן געלאסט רופען אן האט אים געסטראשעט דאס אויב ער וועט נישט אבגעבען דאס געלד וואס ער האט דעם יידן באשווינדעלט וועט ער אים לאזן הרגענען.
דער ייד איז געלאפען צום ר’ פנחס קאריצער און האט אים דערציילט די גאנצע מעשה. אז דער קאריצער האט געהערט די מעשה האט ער זיך אבגעדרייט פון אים צום פענסטער און האט ברוגז געפרעגט: ווי אזוי קען א ייד אזוי מחלל שם זיין – {מרמא} [מרמה] זיין א גוי.
האט דער ייד געטענ’עט אז ער איז נישט שולדיג – אז ער איס השגחה פרטית. וואס איז {השגחת} [השגחה] פרטית? עס האט זיך אים אזוי געטראפען אז ער זאל אונטער חתמ’ען דעם פריץ אונטערשריפט.און דער ייד האט דא ביי דער ציילט א מעשה מאמר פון דעם בעש”ט וואס האט געזאגט אז א ייד געט אין דרויסען און געפינד א שטרוי איז עס השגחה {פרטיס} [פרטית] אז ער זאל דאמיט זיין לולקע דארכשטעכן.
האט אים דער קאריצער געפרעגט: און דו גלויבסט תאקי באמת
אז עס איז געווען השגחה פרטית? האט דער ייד געענטפערט: יא! נו זאגט דער קאריצער – אז דו ביסט אן אמת’ער מאמין – פוהר אהיים און אלעס וועט שוין זיין בשלום.
און אזוי איז תאקי געווען. דער אויפזייער האט חרטה באקומען אויף זיינע בלבולים און האט איז גאר געקומען צום יידן בייטען מחילה. דער פריץ האט אויך פארגעסען אויף זיינע {סטאשונקע’ס} [סטראשונקע’ס] און דער ייד איז ווייטער געבליבען אויף זיינער ארענדא און קרעטשמא.
י. פ)
ר’ דוד כהן
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
