אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
ר’ שלום מפרוהובישט נפטר בערב סוכות סביב 12 בלילה. לפני הפטירה הוא נעמד, יצא ממיטתו, והכין עצמו [לפטירה]; הוא לבש קפוטה יפה חדשה וכרכה סביבו [בחגורה]. כשהביאו לו מים לשטוף את גופו, הוא לא רצה להתרחץ. לאחר מכן גילו שאלו היו מים המיועדים לנטילת הידיים של הבוקר.
הוא הורה להרחיק אותו מהקיר ושאל: “מה השעה?” אמרו לו שרבע ל- 12.
פתאום, הוא החל לצחוק. פעם אחת, פעם שנייה, פעם שלישית, ואמר לקהל שעמד סביבו: “החלה מהומה בשמים. המלאכים רצים מסביב [וקוראים] – ‘הכינו קבלת פנים לר’ שלום!’ אז הס”מ ניגש ושאל ‘למי הם מכינים עצמם באופן כזה?’ אז הם זרקו אותו החוצה. הס”מ שאל בפעם השנייה, וזלזלו בו שוב – ‘מה הכוונה, אינך יודע מי הוא ר’ שלום?’ אז הוא נזכר: ‘זה שלומ’קע? הו! איך הוא רימה אותי! אוי, אני פשוט לא ידעתי מה הוא היה’.
זה גרם לצחוק בשמים.” ר’ שלום הוסיף: “מכיוון שהפמליה של מעלה צוחקת, צוחק גם אני.”
לאחר מכן, בדיוק בשעה 12 הוא הסתובב אל הקיר ונפטר.
אשתו הרבנית חוה’לה הייתה מוטרדת ועצובה מאוד לאחר הסתלקותו, אולם ר’ אברהם, בנו הבכור, הרגיע אותה ובזמן שהם נכנסו לסוכה הוא אמר לה: “צריך לשמוח עם האורח – לרבונו של עולם יש אורח חשוב ליום טוב.”
באותו היום נפטר גם יהודי פשוט אחד. ובזמן שהרבי מרוז’ין, ר’ ישראל, היה באמצע אמירת קדיש הוא פתאום הפסיק וברח. [בגליון:] (בו בזמן הוא היה בן אחת עשרה, הוא נולד בתקנ”ז ור’ שלום נפטר בתקס”ח.)
ר’ אברהם מפרוהובישט ניגש אליו לאחר מכן ושאל אותו: “מדוע ברחת באמצע הקדיש?” ר’ ישראל’נו ענה לו: שנשמתו של היהודי באה אליו ואמרה לו: “נשמתו של אביך אינה זקוקה לקדיש – אבל נשמתי כן. תן לבני לומר קדיש”
י.פ.
הרב רייטער
הרב מפרוהובישט.
R. Shalom Prohovitcher passed away Erev Sukkos around midnight. Before his passing, he got out of bed. He got ready. He put on a nice new caftan and fastened a gartel around himself. When they brought him water to wash, he did not wash himself. Later on, they found out that this was water that was prepared for negel vaser.1
He instructed that he should be moved away from the wall, and asked: “What time is it?” They told him it was a quarter to 12.
Suddenly he began to laugh. Once, twice, a third time. He said to the people that were standing around him: a great stir erupted in Heaven. The angels ran around [saying] – prepare a reception for R. Shalom. The Samach Mem approached and asked, for whom are they preparing themselves in such a way. So they threw him out. He asked a second time and was dismissed again. What do you mean you don’t know who R. Shalom was? He reminded himself: “This is Sholomke? Oh, how he fooled me! Oy, I did not know What he is.”
[Whereupon] there was an outburst of laughter in Heaven. R. Shalom concluded: since the ministering angels in Heaven are laughing, I am also laughing.
Afterward, at exactly 12 o’clock he turned around to the wall and passed away.
The Rebbetzin Chavele was very anxious and sad after his passing. But R. Avraham, the eldest son, calmed her down, and when they entered the
Sukkah, he told her: we need to rejoice2 with the guest – the Master of the Universe has a very distinguished guest for Yom Tov.
On the same day, a simple Jew also died. While the Rizhiner, R. Yisrael was in the middle of reciting Kaddish, he suddenly stopped and ran away. (Marginal note: at that time he was eleven years old. He was born in 5557. R. Shalom passed away in 5568). R. Avraham Prohovitcher went over to him later and asked him: why did you escape in the middle of Kaddish? R. Yisrael’nu replied: the soul of the Jew came to him and said: “Your father’s soul does not require [the rectification achieved through] Kaddish – my soul however does. Let my son recite the Kaddish.”
I.F.
Rabbi Reiter
Prohovitcher Rav
ר’ שלום פראהבישטער איז נפטר געווארען ערב סוכות ארום 12 א זייגער ביינאכט. עדער דער פטירה איז ער אויפגעשטאנען פון זיין בעט. האט זיך מכין געווען; אונגעטון א שיינע נייע קאפאטע און זיך ארומגעגארטעלט. ווען מען האט אים צוגעטראגען וואסער צום וואשען האט ער זיך נישט געוואלט וואשען דערנאך האט מען זיך דערוויסט דאס דאס איס געווען דאס וואסער וואס מען האט צוגעגרייט פאר נעגעלוואסער.
ער האט זיך געהייסען אברוקען פון דער וואנד און האט געפרעגט: ווי האלט דער זייגער. האט מען אים געזאגט עס א פערטעל פאר 12.
פלוצלונג האט ער אונגעהויבען צו לאכען. איינמאל, צוויימאל, דאס דריטע מאל. און זיך אנגערופען צום עולם וואס שטייט ארום אים: עס האט זיך אונגעהויבען א גערודער אים הימעל. די {מלאלכים} [מלאכים] לויפען ארום – גרייט צו א קבלת פנים פאר ר’ שלום. איס צוגעגאנגען דער ס”מ און האט {געפרייג} [געפרעגט] פאר וועמען גרייט מען זיך אזוי אן. האט מען אים אוועגגעווארפען. נאכאמאל געפרייגט, נאכאמאל אבגעפורען. וואס הייסט דו ווייסט נישט ווער ר’ שלום איס געווען? האט ער זיך דערמאנט: “דאס איז דער ר’ שלום שלומ’קע? אוי האט ער מיך אבגענארט! אוי איך האב גאר נישט געוויסט וואס ער איז. איס געווארען א געלעכטער אין הימעל. ר’ שלום האט אויסגע-פירט: ווייל די פמליא של מעלה לאכט. לאך איך אויך.
דערנאך, פונקט 12 א זייגער האט ער זיך אויסגעדרייט צו דער וואנד און איז נפטר געווארען נסתלק געווארען.
די רביצין חוה’לה איז געווען שטארק באזארגט און טרויריק נאך דעם הסתלקות. אבער ר’ אברהם דער עלטסטער זון האט זי בארוהיגט און בשעת מען איז העריין אין סוכה האט ער איר געזאגט: מען דארף זיך משמח זיין און שיקן מיטן גאסט – דער רבונו של עולם האט {דאר} [דארט? גאר?] אזוי א חשוב’ן גאסט אויף יום טוב.
אים זעלבען טאג איז אויך א פראסטער ייד געשטארבען. בשעת דער ריזשינער ר’ ישראל האט געהאלטען אין זאגען קדיש האט ער פלוצלונג אויפגעהערט און איז אנטלאפען. ]בגליון: ער איז דעמולט אלט געווען 11 יאר געבוירען תקנ”ז ר’ שלום נסתלק אין תקס”ח[. ר’ אברהם פראהאבישטער איז שפעטער צום אים צוגעגאנגען און האט אים געפרעגט: סטייטש וואס ביסט אין מיטן קדיש אנטלאפען? האט ר’ ישראל’נו אים געענטפערט: די נשמה פון דעם יידען איז צו אים געקומן און האט אים געזאגט: דיין טאטענ’ס נשמה נויטיגט זיך נישט אין א קדיש – מיינע אבער יא. לאס מיין זון זוהן זון זאגען קדיש.
י.פ.
הרב רייטער
פראהאבישטער רב
ר’ שלום מפרוהובישט נפטר בערב סוכות סביב 12 בלילה. לפני הפטירה הוא נעמד, יצא ממיטתו, והכין עצמו [לפטירה]; הוא לבש קפוטה יפה חדשה וכרכה סביבו [בחגורה]. כשהביאו לו מים לשטוף את גופו, הוא לא רצה להתרחץ. לאחר מכן גילו שאלו היו מים המיועדים לנטילת הידיים של הבוקר.
הוא הורה להרחיק אותו מהקיר ושאל: “מה השעה?” אמרו לו שרבע ל- 12.
פתאום, הוא החל לצחוק. פעם אחת, פעם שנייה, פעם שלישית, ואמר לקהל שעמד סביבו: “החלה מהומה בשמים. המלאכים רצים מסביב [וקוראים] – ‘הכינו קבלת פנים לר’ שלום!’ אז הס”מ ניגש ושאל ‘למי הם מכינים עצמם באופן כזה?’ אז הם זרקו אותו החוצה. הס”מ שאל בפעם השנייה, וזלזלו בו שוב – ‘מה הכוונה, אינך יודע מי הוא ר’ שלום?’ אז הוא נזכר: ‘זה שלומ’קע? הו! איך הוא רימה אותי! אוי, אני פשוט לא ידעתי מה הוא היה’.
זה גרם לצחוק בשמים.” ר’ שלום הוסיף: “מכיוון שהפמליה של מעלה צוחקת, צוחק גם אני.”
לאחר מכן, בדיוק בשעה 12 הוא הסתובב אל הקיר ונפטר.
אשתו הרבנית חוה’לה הייתה מוטרדת ועצובה מאוד לאחר הסתלקותו, אולם ר’ אברהם, בנו הבכור, הרגיע אותה ובזמן שהם נכנסו לסוכה הוא אמר לה: “צריך לשמוח עם האורח – לרבונו של עולם יש אורח חשוב ליום טוב.”
באותו היום נפטר גם יהודי פשוט אחד. ובזמן שהרבי מרוז’ין, ר’ ישראל, היה באמצע אמירת קדיש הוא פתאום הפסיק וברח. [בגליון:] (בו בזמן הוא היה בן אחת עשרה, הוא נולד בתקנ”ז ור’ שלום נפטר בתקס”ח.)
ר’ אברהם מפרוהובישט ניגש אליו לאחר מכן ושאל אותו: “מדוע ברחת באמצע הקדיש?” ר’ ישראל’נו ענה לו: שנשמתו של היהודי באה אליו ואמרה לו: “נשמתו של אביך אינה זקוקה לקדיש – אבל נשמתי כן. תן לבני לומר קדיש”
י.פ.
הרב רייטער
הרב מפרוהובישט.
R. Shalom Prohovitcher passed away Erev Sukkos around midnight. Before his passing, he got out of bed. He got ready. He put on a nice new caftan and fastened a gartel around himself. When they brought him water to wash, he did not wash himself. Later on, they found out that this was water that was prepared for negel vaser.1
He instructed that he should be moved away from the wall, and asked: “What time is it?” They told him it was a quarter to 12.
Suddenly he began to laugh. Once, twice, a third time. He said to the people that were standing around him: a great stir erupted in Heaven. The angels ran around [saying] – prepare a reception for R. Shalom. The Samach Mem approached and asked, for whom are they preparing themselves in such a way. So they threw him out. He asked a second time and was dismissed again. What do you mean you don’t know who R. Shalom was? He reminded himself: “This is Sholomke? Oh, how he fooled me! Oy, I did not know What he is.”
[Whereupon] there was an outburst of laughter in Heaven. R. Shalom concluded: since the ministering angels in Heaven are laughing, I am also laughing.
Afterward, at exactly 12 o’clock he turned around to the wall and passed away.
The Rebbetzin Chavele was very anxious and sad after his passing. But R. Avraham, the eldest son, calmed her down, and when they entered the
Sukkah, he told her: we need to rejoice2 with the guest – the Master of the Universe has a very distinguished guest for Yom Tov.
On the same day, a simple Jew also died. While the Rizhiner, R. Yisrael was in the middle of reciting Kaddish, he suddenly stopped and ran away. (Marginal note: at that time he was eleven years old. He was born in 5557. R. Shalom passed away in 5568). R. Avraham Prohovitcher went over to him later and asked him: why did you escape in the middle of Kaddish? R. Yisrael’nu replied: the soul of the Jew came to him and said: “Your father’s soul does not require [the rectification achieved through] Kaddish – my soul however does. Let my son recite the Kaddish.”
I.F.
Rabbi Reiter
Prohovitcher Rav
ר’ שלום פראהבישטער איז נפטר געווארען ערב סוכות ארום 12 א זייגער ביינאכט. עדער דער פטירה איז ער אויפגעשטאנען פון זיין בעט. האט זיך מכין געווען; אונגעטון א שיינע נייע קאפאטע און זיך ארומגעגארטעלט. ווען מען האט אים צוגעטראגען וואסער צום וואשען האט ער זיך נישט געוואלט וואשען דערנאך האט מען זיך דערוויסט דאס דאס איס געווען דאס וואסער וואס מען האט צוגעגרייט פאר נעגעלוואסער.
ער האט זיך געהייסען אברוקען פון דער וואנד און האט געפרעגט: ווי האלט דער זייגער. האט מען אים געזאגט עס א פערטעל פאר 12.
פלוצלונג האט ער אונגעהויבען צו לאכען. איינמאל, צוויימאל, דאס דריטע מאל. און זיך אנגערופען צום עולם וואס שטייט ארום אים: עס האט זיך אונגעהויבען א גערודער אים הימעל. די {מלאלכים} [מלאכים] לויפען ארום – גרייט צו א קבלת פנים פאר ר’ שלום. איס צוגעגאנגען דער ס”מ און האט {געפרייג} [געפרעגט] פאר וועמען גרייט מען זיך אזוי אן. האט מען אים אוועגגעווארפען. נאכאמאל געפרייגט, נאכאמאל אבגעפורען. וואס הייסט דו ווייסט נישט ווער ר’ שלום איס געווען? האט ער זיך דערמאנט: “דאס איז דער ר’ שלום שלומ’קע? אוי האט ער מיך אבגענארט! אוי איך האב גאר נישט געוויסט וואס ער איז. איס געווארען א געלעכטער אין הימעל. ר’ שלום האט אויסגע-פירט: ווייל די פמליא של מעלה לאכט. לאך איך אויך.
דערנאך, פונקט 12 א זייגער האט ער זיך אויסגעדרייט צו דער וואנד און איז נפטר געווארען נסתלק געווארען.
די רביצין חוה’לה איז געווען שטארק באזארגט און טרויריק נאך דעם הסתלקות. אבער ר’ אברהם דער עלטסטער זון האט זי בארוהיגט און בשעת מען איז העריין אין סוכה האט ער איר געזאגט: מען דארף זיך משמח זיין און שיקן מיטן גאסט – דער רבונו של עולם האט {דאר} [דארט? גאר?] אזוי א חשוב’ן גאסט אויף יום טוב.
אים זעלבען טאג איז אויך א פראסטער ייד געשטארבען. בשעת דער ריזשינער ר’ ישראל האט געהאלטען אין זאגען קדיש האט ער פלוצלונג אויפגעהערט און איז אנטלאפען. ]בגליון: ער איז דעמולט אלט געווען 11 יאר געבוירען תקנ”ז ר’ שלום נסתלק אין תקס”ח[. ר’ אברהם פראהאבישטער איז שפעטער צום אים צוגעגאנגען און האט אים געפרעגט: סטייטש וואס ביסט אין מיטן קדיש אנטלאפען? האט ר’ ישראל’נו אים געענטפערט: די נשמה פון דעם יידען איז צו אים געקומן און האט אים געזאגט: דיין טאטענ’ס נשמה נויטיגט זיך נישט אין א קדיש – מיינע אבער יא. לאס מיין זון זוהן זון זאגען קדיש.
י.פ.
הרב רייטער
פראהאבישטער רב
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
