אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
בעש”ט (1)
לנגיד אמיד מדרזאשנה לא היו ילדים כלל, רחמנא ליצלן. הוא הלך אל הבעש”ט וביקש רחמים. אמר לו הבעש”ט: “אם תרצה שיהיה לך ילד, זה אפשרי, אבל אתה חייב להסכים להיות עני. דון בכך עם אשתך לראות אם היא מסכימה לכך.”
אשתו הסכימה והוא חזר אל הבעש”ט. בירך אותו הבעש”ט – ואכן נולד לו בן זכר, ומייד נהייה עני. הבית שלו נשרף והעסק שלו הדרדר. הוא נהייה כזה קבצן שכשהילד גדל, הוא לא יכול היה לתת לו אפילו חתיכת לכם.
הוא בא אל הבעש”ט להתלונן. אז הבעש”ט אמר לו לצאת אל העולם – עד למקום בו לא שמעו על הבעש”ט. והוא ציית. ארז את רכושו היחיד – הטלית והתפילין, ויצא לדרך.
הוא הלך מעיירה אחת לאחרת. הוא נהג להיכנס לבית הכנסת לשמוע על מה יהודים מדברים ביניהם – וכששמע שמדברים על הבעש”ט הוא המשיך ללכת.
פעם אחת הוא גילה עיירה, שבה כבר לא דיברו על הבעש”ט. הוא הבין שבקרוב מסעו יגיע לסופו. אולם, לא היה לו מה לעשות בכפר, אז הוא המשיך ללכת הלאה משם. בדרך מצאה אותו סופת כפור חזקה והיהודי, במאמץ גדול, הצליח למצוא את דרכו אל עיירה אחת. היה חשוך ורק בבית אחד הוא עדיין ראה אור. הוא הלך ונעמד מול הדלת, אבל מסתבר שלא שמעו את דפיקותיו, עד שבמקרה פתחו חלון לשפוך דלי מים. המים נפלו על היהודי הקפוא והוא צעק בכזה צער נוראי שפתחו את הדלת והכניסו אותו פנימה. מיד החליפו לו בגדים, נתנו לו לאכול ונתנו לו מיטה.
בעל הבית היה יהודי עשיר [=גביר], וכשהיהודי ניסה ללכת לישון הגביר התיישב ללמוד. היהודי החל להיזכר שגם הוא היה פעם גביר – וגם יכול היה לשבת בבית חם וללמוד דף גמרא במנוחה, ולבו התמלא צער ולא יכול היה להירדם.
הוא ראה כיצד נכנסה אישה צעירה בבכי מר ומתמשך, ושמע כיצד היא מתווכחת עם בעל הבית – מדוע הוא לא רואה רופאים טובים יותר. ובעל הבית ניסה לתרץ – “מה אני יכול לעשות?! – אני עושה כל מה שרק אפשר.” לאחר מכן היא הלכה משם.
היהודי – שבכל מקרה כבר לא יכול היה לישון, לא שכב במנוחה. הוא נעמד ושאל את בעל הבית פרטים על מה שקרה. אך בעל הבית לא רצה לענות – “מה זה עניינך?” אבל היהודי לא הניח לו – אז בעל הבית סיפר לו שאישה זו היא בתו שנשואה כבר כמה שנים –והיא בריאה לגמרי אלא שיש כאן רק צרה אחת. כשהיא צריכה לטבול והולכת למקווה – היא נהיית חולה וזמנה [המחזור שלה] מגיע עוד הפעם – וזה כבר כך כמה שנים ואף רופא לא יכול לעזור.
אז היהודי סיפר לו על הבעש”ט והמליץ לו בחום לנסוע אליו. ולמרות שבעל הבית אף פעם לא שמע על הבעש”ט, הוא הסכים ולקח איתו את היהודי ונסע אל הבעש”ט.
כשהם הגיעו אל הבעש”ט, אמר הבעש”ט אל הגביר: “לך הביתה, אבל קח איתך את היהודי הזה – ואני גם אגיע בהמשך.”
לקח איתו הבעש”ט עשרה אנשים מחבורתו ונסע אל העיירה של הגביר. הלך הבעשט למקווה עם חבורתו ולקח איתו חלף [סכין שחיטה], אבל לפני שהוא טבל בעצמו התלמידים שלו היו צריכים לדקלם בחזרתיות את ה’אלף-בית’.
לאחר זאת, הוא הלך בעצמו לטבול והטביל יחד איתו את הסכין, וראו שהמים מיד התמלאו בדם. כשהבעש”ט יצא מהמקווה, הוא סיפר שבמקווה היו שדים שפגעו באישה, אבל עכשיו, הכל יהיה בסדר.
כשהגביר בא להודות לו, שאל אותו הבעש”ט: “האם אתה זוכר – לפני שנה נפל בגורלך למצוא אנייה עם תבואה?” הוא ענה: “כן.” “כמה כסף הרווחת מזה?” הוא ענה: “כך וכך.”
“נו, אם כך, תן ליהודי את הכסף הזה. כשהוא נהייה עני – קרה לו שאחת מאוניותיו נעלמה עם התבואה. זו הייתה האונייה שלך.” והוא עשה כן ושניהם נושעו.
ליהודי היה ילד והוא קיבל בחזרה חלק מהונו הקודם. ובעל הבית – בתו נרפאה.
י.פ.
אלעזר זאהן ממז’יבוז’
Besht {1}
A wealthy man from Drazna didn’t have any children [Heaven save us!]. So he went to the Besht and begged for mercy. The Besht said ‘If you wish to have a child you can but you must be prepared to be a pauper. Talk it over with your wife and see if she agrees to this.’
His wife agreed and he returned to the Besht. The Besht blessed him – and he had a son and immediately became poor. His house burned down – and his business failed. He became such a pauper that when the child grew up he was verily unable to give him a piece of bread.
So he came to the Besht to complain. The Besht told him to go out into the world – so far that they hadn’t heard of the Besht.
He listened to him – took his only belongings – his Tallit and phylacteries and went off.
He went from one shtetl to another. He would enter the synagogue [kloyz] and listen to what the Jews conversed about among themselves – and when he heard that they spoke of the Besht he went on.
One time he found a village where they were already not speaking of the Besht. He knew that his journey would soon be over. However, he had nothing to do in the village so he went on from there as well. A great frost and storm occurred and the Jew with great effort just managed to make his way to a shtetl – it was dark – only in one house did he still see light. He went over and stood in front of the door – but apparently, they did not hear his knocking until they happened to open a window to pour out a bucket of water. The water fell upon the nearly frozen Jew, and he gave such a bitter cry that they opened the door and let him in.
They then changed his clothes, gave him something to eat, and gave him a bed.
The householder was a wealthy Jew and as the Jew tried to go to sleep the wealthy man was sitting and studying. The Jew began to recall that he was also once a wealthy man – and was able to sit in his warm home and serenely study a page of the Talmud his heart became bitter and he was unable to sleep.
He saw a young woman enter – with bitter sobbing and he heard her arguing with the householder – over why he doesn’t see better doctors and the householder tried to excuse himself, ‘What can I do – I am doing everything possible.’ Afterward, she left.
The Jew – who in any case was unable to sleep was bothered by this. So he got up and asked the householder for information about what had occurred. The householder did not wish to answer his – ‘What business is it of yours?’ But the Jew did not relent – so the householder told him that the woman was his daughter who had been married already for several years – and completely healthy. There is only one problem: when she has to immerse and goes to the mikveh – she becomes ill, and she gets her period again – and it has already been several years like this and no doctors can help.
The Jew tells him about the Besht and advises him strongly to travel to him. And although the householder had never heard of the Besht he agrees and takes with him the Jew and travels to the Besht.
When they came to the Besht, the Besht said to the wealthy man – go home but take with you this Jew – and I too will later follow. The Besht took with him 10 of his followers [hevraya] and traveled to the wealthy man’s shtetl.
The Besht went to the mikveh with his followers and took along a knife – and before he went to immerse himself – the followers were to constantly repeat the “alphabet.”
After this, he went to immerse himself and he immersed himself together with the knife, and they saw that the water immediately became full of blood. When the Besht emerged from the mikveh he related that there were demons in the mikveh who had been harming the woman. However, now everything will be alright.
When the wealthy man came to thank him – the Besht asked him: “Do you recall – that by fate, a year ago {4} you found a boat of wheat?” He replied “Yes.” “How much money did you get for that?” He replied “Such and such amount.”
“Well, if so give the Jew the money. When he became poor – he happened that one of his ships of wheat disappeared. This was your ship.” He did so and both of them were helped.
The Jew had a child and recovered a portion of his former fortune. And the householder, his daughter was healed.
I.F.
Elazar Zohn
A Mezibuzer
בעשט (1)
א דראזשנער נגיד האט ר”ל נישט געהאט קיינע קינדער. איז ער געגאנגען צום בעשט און געבעטען אויף {רחמניות} [רחמנות]. האט אים דער בעשט געזאגט אויב דו ווילסט האבען א קינד קענסט דו האבען אלו אבער דו מוסט זיין גערייט צו זיין אן ארימער מאן. זיי דיך מיישב מיט דיין ווייב אויב זי באשטייט דארויף.
האט דאס ווייב זיינס צוגעשטימט און ער איז צוריקגעקומען צום בעשט. האט אים דער בעשט צוגעוואונשען – ער האט געהאט א בן זכר און באלד געווארען אן ארימער מאן. זיין הויס איז פארברענט געווארען – די געשעפטען צוגרונד געגאנגען. ער איז געווארען אזא א קבצן דאס אז דאס קינד איז אויפגעוואקנסען האט ער אים ממש נישט געקענט געבען קיין שטיקל ברויט.
איז ער געקומען צום בעשט זיך צו באקלוגען. האט אים דער בעשט געהייסען ארויסגעען אויף דער וועלט – אזוי ווייט אז מען האט נישט געהערט פון דעם בעשט.
האט ער געפאלגט – גענומען זיין איינציג האב און גוטס – זיין טלית און תפילין און זיך גענומען אויף דעם וועג.
ער איז געגאנגען פון איין שטעדטעל צום אנדערען. ער פלעגט אריינגען אין קלויז און זיך צוהערען וואס יידען שמוסען צווישען זיך – און אז ער האט געהערט אז מען רעדט פונ’ם בעשט איז ער ווייטער געגאנגען.
איין מאל טרעפט ער אין א שטעדטעל וואס מען האט שוין נישט גערעדט פון דעם בעשט. האט ער געוואוסט: דאס זיינער נסיעה איז וועט שוין באלד זיין פארטיג. אבער ער האט נישט געהאט וואס צו טוען אין דעם {שטעדטער} [שטעדטעל] איז ער אויך פון דארט ווייטער געגאנגען. האט זיך געטראפען א שטארקער פראסט און שטורם און דער ייד האט זיך קוים מיט שווערער מיה צוגעשלעפט צו א שטעדטעל – עס איז געווען טונקעל – נאר ביי איין הויז האט ער געזען א ליכט. איז ער צוגעגאנגען און געשטאנען אונטער דער טיר – אבער מען האט ווייסט אויס נישט געהערט זיין קלאפען. ביז מען האט צו פעליג {געענטפערט} [געעפענט] א פענסטער און אויסגעגאסען א עמער וואסער. דאס וואסער איז געפאלען אויף דער באלד צערפרוירענען ייד און ער האט אזוי געגעבען א ביטערען געשריי אז מען האט געענטפערט געעפנעט די טיר און אים אריינגעלאסט.
האט מען אים שוין {איבעגעטון} [איבערגעטון] די קליידער, געגעבען צום עסען און געגעבען א געלעגער.
דער בעל בית איז געווען א גביר א ייד און אז דער ייד האט געפרואווט גיין שלאפען איז דער גביר געזעסען און געלערנט. דעם ייד האט אנגעהויבען צו געדענקען דאס ער איז אויך אמאל געווען א גביר – אויך געקענט זיצען ביי זיך אין דער ווארעמער שטוב און לערנען א בלאט גמרא במנוחה. איז אים ביטער געווארען ביים הארצען און נישט געקענט גיין שלאפען.
זייט ער ווי עס קומט אריין א יונג ווייבעל – מיט א ביטערען יעמערליכען געוויין און ער הערט ווי זי טענעט זיך אויס מיט דעם בעל בית – פארוואס ער זעט נישט קיין בעסערע דאקטוירים און דער בעל בית פרואווט זיך אנטשולדיגען וואס קען איך טוען – איך טו אלעס וואס איס נאר מעגליך. און דערנאך איז זי אוועגגעגאנגען.
דער ייד – וואס האט סיי ווי סיי נישט געקענט שלאפען האט דאס נישט געלאזט רוען. שטייט ער אויף און פרעגט דעם בעל בית אויסקונפט וועגען וואס האט פאסירט. האט אים דער בעל בית נישט געוואלט ענטפערן – עס איס דיין עסק? אבער דער ייד האט נישט אבגעלאזט – האט אים דער בעל בית דערציילט דאס דאס ווייבעל איז זיין טאכטער וואס איז שוין פארהייראט עטלעכע יאר – אין פאלקעמען געזונד. נאר איין צרה איז דא ווען זי דארף טבילה און גייט אין מקוה ווערד זי קראנק און עס קומט איר נאכאמול איר צייט – און עס איש שוין עטלכע יארן אזוי און קיינע דאקטוירים קענען העלפען.
דערציילט אים דער ייד פון דעם בעשט און ראט אים שטארק צו ער זאל צופארען צו אים. און חאטש דער בעל בית האט קיינמעל נישט געהערט פון דעם בעשט שטימט ער צו און נעמט מיט דעם יידן און פארט צום בעשט.
אז זיי זענען געקומען צום בעשט, זאגט דער בעשט צום גביר – פאר אהיים אבער נעם מיט דען יידן – און איך וויל אויך שפעטער נאכקומען.
האט דער בעשט מיטגענומען 10 פון זיין {חבריה}[חבריא] און צוגע- פארען צום גביר’ס שטעדטעל.
איז דער בעשט געגאנגען אין מקוה מיט זיין {חבריה}[חבריא] און מיט גענומען א חליף – און עדער ער איז זיך געגאנגען טובל זיין – זאלען די 10 תלמידים שטענדיג איבערחזרן “אלעף[?] בית”.
דערנאך איז ער זיך געגאנגען טובל’ן אין האט זיך {מיטגעטוקן} [מיטגעטונקען] מיט דעם חלף. און מען האט געזען דאס דאס וואסער וועד באלט מיטבל פול מיט בלוט. אז דער בעשט איז ארויס פון דער מקוה האט ער דערציילט דאס אין דער מקוה זענען געווען שדים וואס האבען דעם ווייבעל געשאדט. אבער יעצט וועט זיין אלעס אין בעסטער {ארדנוג} [ארדנונג].
אז דער גביר איז געקומען זיך צו באדאנקען – פרעגט אים דער בעשט: געדענקסט – פאר א יארען {אין} [איז] דיר (4) באשערט געווארען צו געפונען א שיף מיט תבואה? ענטפערט ער יא. וויפיל געלד האסט באקומען פון דעם. ענטפערט ער אים: כמה וכמה.
נו אויב אזוי גיב דעם ייד אב דאס געלד. בשעת ער איז ארים געווארען – האט זיך אויף אים געטרופען דאס איינע פון זיינע שיפען פול מיט תבו מיט תבואה איז פארשוונדען געווארען. דאס איז געווען זיין שיף. האט ער אזוי געטון און אלע צוויי זענען געהאלפען געווארען.
דער ייד האט געהאט א קינד און אינע בא[?] צוריק באקומען אטייל פון זיין אמאליגן פארמעגען. און דער בעל בית איז זיין טאכטער איז געהיילט געווארען.
י.פ)
אלעזר זאהן
א מעזשביזשער
בעש”ט (1)
לנגיד אמיד מדרזאשנה לא היו ילדים כלל, רחמנא ליצלן. הוא הלך אל הבעש”ט וביקש רחמים. אמר לו הבעש”ט: “אם תרצה שיהיה לך ילד, זה אפשרי, אבל אתה חייב להסכים להיות עני. דון בכך עם אשתך לראות אם היא מסכימה לכך.”
אשתו הסכימה והוא חזר אל הבעש”ט. בירך אותו הבעש”ט – ואכן נולד לו בן זכר, ומייד נהייה עני. הבית שלו נשרף והעסק שלו הדרדר. הוא נהייה כזה קבצן שכשהילד גדל, הוא לא יכול היה לתת לו אפילו חתיכת לכם.
הוא בא אל הבעש”ט להתלונן. אז הבעש”ט אמר לו לצאת אל העולם – עד למקום בו לא שמעו על הבעש”ט. והוא ציית. ארז את רכושו היחיד – הטלית והתפילין, ויצא לדרך.
הוא הלך מעיירה אחת לאחרת. הוא נהג להיכנס לבית הכנסת לשמוע על מה יהודים מדברים ביניהם – וכששמע שמדברים על הבעש”ט הוא המשיך ללכת.
פעם אחת הוא גילה עיירה, שבה כבר לא דיברו על הבעש”ט. הוא הבין שבקרוב מסעו יגיע לסופו. אולם, לא היה לו מה לעשות בכפר, אז הוא המשיך ללכת הלאה משם. בדרך מצאה אותו סופת כפור חזקה והיהודי, במאמץ גדול, הצליח למצוא את דרכו אל עיירה אחת. היה חשוך ורק בבית אחד הוא עדיין ראה אור. הוא הלך ונעמד מול הדלת, אבל מסתבר שלא שמעו את דפיקותיו, עד שבמקרה פתחו חלון לשפוך דלי מים. המים נפלו על היהודי הקפוא והוא צעק בכזה צער נוראי שפתחו את הדלת והכניסו אותו פנימה. מיד החליפו לו בגדים, נתנו לו לאכול ונתנו לו מיטה.
בעל הבית היה יהודי עשיר [=גביר], וכשהיהודי ניסה ללכת לישון הגביר התיישב ללמוד. היהודי החל להיזכר שגם הוא היה פעם גביר – וגם יכול היה לשבת בבית חם וללמוד דף גמרא במנוחה, ולבו התמלא צער ולא יכול היה להירדם.
הוא ראה כיצד נכנסה אישה צעירה בבכי מר ומתמשך, ושמע כיצד היא מתווכחת עם בעל הבית – מדוע הוא לא רואה רופאים טובים יותר. ובעל הבית ניסה לתרץ – “מה אני יכול לעשות?! – אני עושה כל מה שרק אפשר.” לאחר מכן היא הלכה משם.
היהודי – שבכל מקרה כבר לא יכול היה לישון, לא שכב במנוחה. הוא נעמד ושאל את בעל הבית פרטים על מה שקרה. אך בעל הבית לא רצה לענות – “מה זה עניינך?” אבל היהודי לא הניח לו – אז בעל הבית סיפר לו שאישה זו היא בתו שנשואה כבר כמה שנים –והיא בריאה לגמרי אלא שיש כאן רק צרה אחת. כשהיא צריכה לטבול והולכת למקווה – היא נהיית חולה וזמנה [המחזור שלה] מגיע עוד הפעם – וזה כבר כך כמה שנים ואף רופא לא יכול לעזור.
אז היהודי סיפר לו על הבעש”ט והמליץ לו בחום לנסוע אליו. ולמרות שבעל הבית אף פעם לא שמע על הבעש”ט, הוא הסכים ולקח איתו את היהודי ונסע אל הבעש”ט.
כשהם הגיעו אל הבעש”ט, אמר הבעש”ט אל הגביר: “לך הביתה, אבל קח איתך את היהודי הזה – ואני גם אגיע בהמשך.”
לקח איתו הבעש”ט עשרה אנשים מחבורתו ונסע אל העיירה של הגביר. הלך הבעשט למקווה עם חבורתו ולקח איתו חלף [סכין שחיטה], אבל לפני שהוא טבל בעצמו התלמידים שלו היו צריכים לדקלם בחזרתיות את ה’אלף-בית’.
לאחר זאת, הוא הלך בעצמו לטבול והטביל יחד איתו את הסכין, וראו שהמים מיד התמלאו בדם. כשהבעש”ט יצא מהמקווה, הוא סיפר שבמקווה היו שדים שפגעו באישה, אבל עכשיו, הכל יהיה בסדר.
כשהגביר בא להודות לו, שאל אותו הבעש”ט: “האם אתה זוכר – לפני שנה נפל בגורלך למצוא אנייה עם תבואה?” הוא ענה: “כן.” “כמה כסף הרווחת מזה?” הוא ענה: “כך וכך.”
“נו, אם כך, תן ליהודי את הכסף הזה. כשהוא נהייה עני – קרה לו שאחת מאוניותיו נעלמה עם התבואה. זו הייתה האונייה שלך.” והוא עשה כן ושניהם נושעו.
ליהודי היה ילד והוא קיבל בחזרה חלק מהונו הקודם. ובעל הבית – בתו נרפאה.
י.פ.
אלעזר זאהן ממז’יבוז’
Besht {1}
A wealthy man from Drazna didn’t have any children [Heaven save us!]. So he went to the Besht and begged for mercy. The Besht said ‘If you wish to have a child you can but you must be prepared to be a pauper. Talk it over with your wife and see if she agrees to this.’
His wife agreed and he returned to the Besht. The Besht blessed him – and he had a son and immediately became poor. His house burned down – and his business failed. He became such a pauper that when the child grew up he was verily unable to give him a piece of bread.
So he came to the Besht to complain. The Besht told him to go out into the world – so far that they hadn’t heard of the Besht.
He listened to him – took his only belongings – his Tallit and phylacteries and went off.
He went from one shtetl to another. He would enter the synagogue [kloyz] and listen to what the Jews conversed about among themselves – and when he heard that they spoke of the Besht he went on.
One time he found a village where they were already not speaking of the Besht. He knew that his journey would soon be over. However, he had nothing to do in the village so he went on from there as well. A great frost and storm occurred and the Jew with great effort just managed to make his way to a shtetl – it was dark – only in one house did he still see light. He went over and stood in front of the door – but apparently, they did not hear his knocking until they happened to open a window to pour out a bucket of water. The water fell upon the nearly frozen Jew, and he gave such a bitter cry that they opened the door and let him in.
They then changed his clothes, gave him something to eat, and gave him a bed.
The householder was a wealthy Jew and as the Jew tried to go to sleep the wealthy man was sitting and studying. The Jew began to recall that he was also once a wealthy man – and was able to sit in his warm home and serenely study a page of the Talmud his heart became bitter and he was unable to sleep.
He saw a young woman enter – with bitter sobbing and he heard her arguing with the householder – over why he doesn’t see better doctors and the householder tried to excuse himself, ‘What can I do – I am doing everything possible.’ Afterward, she left.
The Jew – who in any case was unable to sleep was bothered by this. So he got up and asked the householder for information about what had occurred. The householder did not wish to answer his – ‘What business is it of yours?’ But the Jew did not relent – so the householder told him that the woman was his daughter who had been married already for several years – and completely healthy. There is only one problem: when she has to immerse and goes to the mikveh – she becomes ill, and she gets her period again – and it has already been several years like this and no doctors can help.
The Jew tells him about the Besht and advises him strongly to travel to him. And although the householder had never heard of the Besht he agrees and takes with him the Jew and travels to the Besht.
When they came to the Besht, the Besht said to the wealthy man – go home but take with you this Jew – and I too will later follow. The Besht took with him 10 of his followers [hevraya] and traveled to the wealthy man’s shtetl.
The Besht went to the mikveh with his followers and took along a knife – and before he went to immerse himself – the followers were to constantly repeat the “alphabet.”
After this, he went to immerse himself and he immersed himself together with the knife, and they saw that the water immediately became full of blood. When the Besht emerged from the mikveh he related that there were demons in the mikveh who had been harming the woman. However, now everything will be alright.
When the wealthy man came to thank him – the Besht asked him: “Do you recall – that by fate, a year ago {4} you found a boat of wheat?” He replied “Yes.” “How much money did you get for that?” He replied “Such and such amount.”
“Well, if so give the Jew the money. When he became poor – he happened that one of his ships of wheat disappeared. This was your ship.” He did so and both of them were helped.
The Jew had a child and recovered a portion of his former fortune. And the householder, his daughter was healed.
I.F.
Elazar Zohn
A Mezibuzer
בעשט (1)
א דראזשנער נגיד האט ר”ל נישט געהאט קיינע קינדער. איז ער געגאנגען צום בעשט און געבעטען אויף {רחמניות} [רחמנות]. האט אים דער בעשט געזאגט אויב דו ווילסט האבען א קינד קענסט דו האבען אלו אבער דו מוסט זיין גערייט צו זיין אן ארימער מאן. זיי דיך מיישב מיט דיין ווייב אויב זי באשטייט דארויף.
האט דאס ווייב זיינס צוגעשטימט און ער איז צוריקגעקומען צום בעשט. האט אים דער בעשט צוגעוואונשען – ער האט געהאט א בן זכר און באלד געווארען אן ארימער מאן. זיין הויס איז פארברענט געווארען – די געשעפטען צוגרונד געגאנגען. ער איז געווארען אזא א קבצן דאס אז דאס קינד איז אויפגעוואקנסען האט ער אים ממש נישט געקענט געבען קיין שטיקל ברויט.
איז ער געקומען צום בעשט זיך צו באקלוגען. האט אים דער בעשט געהייסען ארויסגעען אויף דער וועלט – אזוי ווייט אז מען האט נישט געהערט פון דעם בעשט.
האט ער געפאלגט – גענומען זיין איינציג האב און גוטס – זיין טלית און תפילין און זיך גענומען אויף דעם וועג.
ער איז געגאנגען פון איין שטעדטעל צום אנדערען. ער פלעגט אריינגען אין קלויז און זיך צוהערען וואס יידען שמוסען צווישען זיך – און אז ער האט געהערט אז מען רעדט פונ’ם בעשט איז ער ווייטער געגאנגען.
איין מאל טרעפט ער אין א שטעדטעל וואס מען האט שוין נישט גערעדט פון דעם בעשט. האט ער געוואוסט: דאס זיינער נסיעה איז וועט שוין באלד זיין פארטיג. אבער ער האט נישט געהאט וואס צו טוען אין דעם {שטעדטער} [שטעדטעל] איז ער אויך פון דארט ווייטער געגאנגען. האט זיך געטראפען א שטארקער פראסט און שטורם און דער ייד האט זיך קוים מיט שווערער מיה צוגעשלעפט צו א שטעדטעל – עס איז געווען טונקעל – נאר ביי איין הויז האט ער געזען א ליכט. איז ער צוגעגאנגען און געשטאנען אונטער דער טיר – אבער מען האט ווייסט אויס נישט געהערט זיין קלאפען. ביז מען האט צו פעליג {געענטפערט} [געעפענט] א פענסטער און אויסגעגאסען א עמער וואסער. דאס וואסער איז געפאלען אויף דער באלד צערפרוירענען ייד און ער האט אזוי געגעבען א ביטערען געשריי אז מען האט געענטפערט געעפנעט די טיר און אים אריינגעלאסט.
האט מען אים שוין {איבעגעטון} [איבערגעטון] די קליידער, געגעבען צום עסען און געגעבען א געלעגער.
דער בעל בית איז געווען א גביר א ייד און אז דער ייד האט געפרואווט גיין שלאפען איז דער גביר געזעסען און געלערנט. דעם ייד האט אנגעהויבען צו געדענקען דאס ער איז אויך אמאל געווען א גביר – אויך געקענט זיצען ביי זיך אין דער ווארעמער שטוב און לערנען א בלאט גמרא במנוחה. איז אים ביטער געווארען ביים הארצען און נישט געקענט גיין שלאפען.
זייט ער ווי עס קומט אריין א יונג ווייבעל – מיט א ביטערען יעמערליכען געוויין און ער הערט ווי זי טענעט זיך אויס מיט דעם בעל בית – פארוואס ער זעט נישט קיין בעסערע דאקטוירים און דער בעל בית פרואווט זיך אנטשולדיגען וואס קען איך טוען – איך טו אלעס וואס איס נאר מעגליך. און דערנאך איז זי אוועגגעגאנגען.
דער ייד – וואס האט סיי ווי סיי נישט געקענט שלאפען האט דאס נישט געלאזט רוען. שטייט ער אויף און פרעגט דעם בעל בית אויסקונפט וועגען וואס האט פאסירט. האט אים דער בעל בית נישט געוואלט ענטפערן – עס איס דיין עסק? אבער דער ייד האט נישט אבגעלאזט – האט אים דער בעל בית דערציילט דאס דאס ווייבעל איז זיין טאכטער וואס איז שוין פארהייראט עטלעכע יאר – אין פאלקעמען געזונד. נאר איין צרה איז דא ווען זי דארף טבילה און גייט אין מקוה ווערד זי קראנק און עס קומט איר נאכאמול איר צייט – און עס איש שוין עטלכע יארן אזוי און קיינע דאקטוירים קענען העלפען.
דערציילט אים דער ייד פון דעם בעשט און ראט אים שטארק צו ער זאל צופארען צו אים. און חאטש דער בעל בית האט קיינמעל נישט געהערט פון דעם בעשט שטימט ער צו און נעמט מיט דעם יידן און פארט צום בעשט.
אז זיי זענען געקומען צום בעשט, זאגט דער בעשט צום גביר – פאר אהיים אבער נעם מיט דען יידן – און איך וויל אויך שפעטער נאכקומען.
האט דער בעשט מיטגענומען 10 פון זיין {חבריה}[חבריא] און צוגע- פארען צום גביר’ס שטעדטעל.
איז דער בעשט געגאנגען אין מקוה מיט זיין {חבריה}[חבריא] און מיט גענומען א חליף – און עדער ער איז זיך געגאנגען טובל זיין – זאלען די 10 תלמידים שטענדיג איבערחזרן “אלעף[?] בית”.
דערנאך איז ער זיך געגאנגען טובל’ן אין האט זיך {מיטגעטוקן} [מיטגעטונקען] מיט דעם חלף. און מען האט געזען דאס דאס וואסער וועד באלט מיטבל פול מיט בלוט. אז דער בעשט איז ארויס פון דער מקוה האט ער דערציילט דאס אין דער מקוה זענען געווען שדים וואס האבען דעם ווייבעל געשאדט. אבער יעצט וועט זיין אלעס אין בעסטער {ארדנוג} [ארדנונג].
אז דער גביר איז געקומען זיך צו באדאנקען – פרעגט אים דער בעשט: געדענקסט – פאר א יארען {אין} [איז] דיר (4) באשערט געווארען צו געפונען א שיף מיט תבואה? ענטפערט ער יא. וויפיל געלד האסט באקומען פון דעם. ענטפערט ער אים: כמה וכמה.
נו אויב אזוי גיב דעם ייד אב דאס געלד. בשעת ער איז ארים געווארען – האט זיך אויף אים געטרופען דאס איינע פון זיינע שיפען פול מיט תבו מיט תבואה איז פארשוונדען געווארען. דאס איז געווען זיין שיף. האט ער אזוי געטון און אלע צוויי זענען געהאלפען געווארען.
דער ייד האט געהאט א קינד און אינע בא[?] צוריק באקומען אטייל פון זיין אמאליגן פארמעגען. און דער בעל בית איז זיין טאכטער איז געהיילט געווארען.
י.פ)
אלעזר זאהן
א מעזשביזשער
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
