אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
פעם אחת, החפץ חיים ישב עם בחורים והם שוחחו על חשבון נפש. הוא סיפר להם על הפעם שערך חשבון נפש לראשונה.
כשהוא היה יתום בן 12, הוא נסע לעיר אחרת ולמד שם בבית כנסת קטן. החבר איתו למד היה בחור גבוה ונאה וכולם התרשמו ממנו.
פעם אחת, הגיע יהודי אל העיר לחפש חתן [עבור בתו] וכצפוי הוא בחר באותו חבר של החפץ חיים ולקח אותו עמו לוורשה.
לאחר מכן, אלמן אחד כתב לחפץ חיים שהוא שמע שאמו היא אלמנה והוא רצה להינשא לה – אבל בתנאי אחד – שהוא, החפץ חיים, יתחתן עם בתו. מה לא יעשה אדם עבור אמו? אז הוא הסכים, נסע הביתה, והם כתבו תנאים כפולים [לשתי החתונות].
החפץ חיים חזר כמו שנסע, עם אותה קפוטה ממורטת ומגפיים קרועים – בגלל שהמחותן, מסכן, היה קבצן גדול – עני ואביון.
אחרי חצי שנה החבר שלו מוורשה חזר גם הוא, אך מגונדר עם קפוטת משי חדשה ומגפיים בוהקים. אולם, הדבר המרכזי שהוא התגאה בו, היה שעון הזהב הכבד שלו. החפץ חיים הודה ששעון הזהב הרשים אותו מאוד – למרות שהיה רק ילד.
החבר שכנע אותו: “אתה גם צריך לטעון שזה מגיע לך. המחותן [שלך] כבר יהיה חייב להיכנע. אני אתן לך עצה! סע אל חמיך לשבת ואמור את המילים: ‘או שתתן לי שעון זהב או שאין שידוך'”
החפץ חיים הרשה לעצמו להשתכנע. היו לו מספר מטבעות – אז הוא שכר עגלה ויצא לדרך, אל ראדין.
במהלך נסיעתו הוא פגש על הדרך מרכבה נהדרת שהייתה שייכת לגביר גדול.
קרה שבדיוק כשהם נפגשו היה כל כך הרבה בוץ שהמרכבה החליקה והגביר נפל לתוך הבוץ – ושעון הזהב הכבד שלו נפל החוצה מכיסו אל תוך הבוץ.
החפץ חיים קרא – “אז עשיתי באמת חשבון נפש – אם שעון זהב, כזה שאני נוסע בשבילו, גם יכול ליפול לתוך הבוץ – מה אני צריך אותו?! – מה זה מועיל לי?”
י.פ.
אברהם פערלאוו
בעצמו שמע מהחפץ חיים
One time the Chafetz Chaim sat with Bochurim and they schmoozed about [the concept of] Cheshbon haNefesh.1 So he told them about the first time that he conducted a Cheshbon haNefesh.
When he was an orphan of twelve years of age he traveled to another city and studied there in a kloyz [small synagogue]. His study partner was a tall and handsome lad who impressed everyone.
Once a Jew came to the Shtetl to look for a groom and he naturally chose the friend of the Chafetz Chaim, and he took him along with him back to Warsaw.
Afterward, a widower wrote to the Chafetz Chaim that he heard that he [i.e. the Chafetz Chaim] has a mother a widow, and he [i.e. the widower] wants to marry her – but only on condition that – he, the Chafetz Chaim will marry his daughter. What doesn’t one do for a mother? So he agreed and he traveled back home where they wrote double Tnoyim.2
The Chafetz Chaim returned exactly how he left with the same tattered caftan and torn boots – because sadly the prospective father-in-law was a very poor person.
A half a year later his friend returned from Warsaw outfitted in a new silk caftan and nice boot. But the main thing he bragged about was his heavy gold watch.
The Chafetz Chaim admitted that the golden watch greatly impressed him – although at that time when he was still a child.
The friend tried to convince him: “You need to demand what you deserve. The prospective father-in-law will need to give in. Take my advice! Go to your [prospective] father-in-law and state clearly: either you give me a golden watch or I’m going to break the engagement.”
The Chafetz Chaim allowed himself to be persuaded [by his friend]. He had a few groschen – so he hired a droshky3 and traveled to Radin.
On the way, he encountered a magnificent Fiacre4 that belonged to a very wealthy man. Right then, as they met each other, the carriage slipped, and the wealthy man fell into thick mud – and his heavy golden watch fell out of his pocket and fell into the mud.
The Chafetz Chaim remarked: “That was a moment of true Cheshbon Hanefesh – the watch that I’m chasing after can also fall into the mud, so what do I need it for?”
I.F.
Avraham Perlov
[who] heard it directly from the Chafetz Chaim
i.e. both for the Chafetz Chaim and his mother. Tnoyim is a written document that the representatives of the bride and groom sign wherein the bride and groom enter into a contractual obligation to marry each other. Various financial arrangements are also outlined in the contract.
איין מאל איז דער חפץ חיים געזעצען מיט בחורים און זיי האבען געשמוזט פון חשבון הנפש. האט ער זיי דערציילט ווען ביי אים האט זיך געטראפען זיין ערשטער חשבון הנפש.
ווען ער איז געווען א יתום פון 12 יאר איז ער געפוהרען אין אן אנדערע שטאדט און האט דארט געלערנט אין א קלויז. דער חבר מיט וועמען ער האט געלערנט איז געווען א שענער הויכער בחור וואס האב ביי יעדעם שען אויסגענומען.
איינמאל אין איז געקומען א ייד אין שטעדטעל זוכען א חתן און האט ממילא אויסגעקליבען דעם חבר פונ’ם חפץ חיים, און האט אים אוועגגעפיהרט צו זיך נאך ווארשא.
דער נאכדעם שרייבט דער חפץ חיים, איינער אן אלמן, דאס ער האט געהערט דאס ער האט א מוטער אן אלמנה און וויל מיט איר חתונה האבען – אבער מיט דעם תנאי דאס – ער דער חפץ חיים זאל חתונה האבען מיט זיין טאכטער. וואס טוט מען נישט צוליב א מאמען? איז ער איינגעגאנגען דארויף און ער איז אהיים געפוהרען און מען האט געשריבען דאפעלטע תנאים.
צוריקגעקומען איז דער חפץ חיים גלייך ווי ער איז אוועגג-עפוהרען מיט דער זעלבער צערקראכענע קאפאטע און צעריסענע שטיוולעך – ווייל דער מחותן נעבעך איז געווען א גרויסער קבצן – אן עני ואביון.
אין א האלב יאר איז צוריקגעקומען זיין חבר פון ווארשא אויסגעפוצט אין א נייער זיידענע קאפאטע און שענע שטיוועלען. אבער דער עיקר מיט וואס ער האט זיך בארוהמט איז געווען זיין גאלדענער שווערער זייגער.
דער חפץ חיים האט זיך מודה געווען דאס דאס גאלדענע זייגער האט אים – חאטש נאך א קינד – שטארק אימפאנירט.
דער חבר האט אים איינגערעדט: דו דארפסט אויך פארלאנגען וואס עס קומט דיר. דער מחותן וועט שוין מוסען נאכגעבען. איך גיב דיר אן עצה! פוהר צום מחותן שווער אויף שבת און רעדט ווערטער: אדער איר גיט מיר אן גאלדענען זייגער אדער {אוית} [אויס] שידוך.
דער חפץ חיים האט זיך געלאסט איינרעדען. ער האט געהאט א פאר גראשען – האט ער געדונגען א דראשקע און זיך גענעמען אין וועג אריין – נאך ראדין.
בשעת ער איז אזוי געפוהרען טרעפט ער אויף דען וועג א שענען פרעכטיגן פיאקער וואס האט בעלאנגט צו א גרויסען גביר.
און פונקט ווי זיי טרעפען זיך פאסירט דאס {ער} [עס] איז געווען א גרויסע בלאטע און אזוי ווי דער פיאקער האט זיך עפעס א גליטש געטון און דער גביר איז אריינגע-פאלען אין דער בלאטע – און זיין שווערער גאלדענער זייגער פאלט ארויס פון זיין קעשענע און פאלט אויך אריין אין דער בלאטע.
האט זיך דער חפץ חיים אונגערופען – דעמולט האב איך געהאט דעם אמת’ן חשבון הנפש – אט אזא גאלדענע זייגער וואס איך פוהר נאך אים קען אויך פאלען אין דער בלאטע אריין – וואס דארף איך עס – וואס טויג עס מיר?
י.פ)
אברהם פעל פערלאוו
אליין געהערט פונ’ם חפץ חיים
פעם אחת, החפץ חיים ישב עם בחורים והם שוחחו על חשבון נפש. הוא סיפר להם על הפעם שערך חשבון נפש לראשונה.
כשהוא היה יתום בן 12, הוא נסע לעיר אחרת ולמד שם בבית כנסת קטן. החבר איתו למד היה בחור גבוה ונאה וכולם התרשמו ממנו.
פעם אחת, הגיע יהודי אל העיר לחפש חתן [עבור בתו] וכצפוי הוא בחר באותו חבר של החפץ חיים ולקח אותו עמו לוורשה.
לאחר מכן, אלמן אחד כתב לחפץ חיים שהוא שמע שאמו היא אלמנה והוא רצה להינשא לה – אבל בתנאי אחד – שהוא, החפץ חיים, יתחתן עם בתו. מה לא יעשה אדם עבור אמו? אז הוא הסכים, נסע הביתה, והם כתבו תנאים כפולים [לשתי החתונות].
החפץ חיים חזר כמו שנסע, עם אותה קפוטה ממורטת ומגפיים קרועים – בגלל שהמחותן, מסכן, היה קבצן גדול – עני ואביון.
אחרי חצי שנה החבר שלו מוורשה חזר גם הוא, אך מגונדר עם קפוטת משי חדשה ומגפיים בוהקים. אולם, הדבר המרכזי שהוא התגאה בו, היה שעון הזהב הכבד שלו. החפץ חיים הודה ששעון הזהב הרשים אותו מאוד – למרות שהיה רק ילד.
החבר שכנע אותו: “אתה גם צריך לטעון שזה מגיע לך. המחותן [שלך] כבר יהיה חייב להיכנע. אני אתן לך עצה! סע אל חמיך לשבת ואמור את המילים: ‘או שתתן לי שעון זהב או שאין שידוך'”
החפץ חיים הרשה לעצמו להשתכנע. היו לו מספר מטבעות – אז הוא שכר עגלה ויצא לדרך, אל ראדין.
במהלך נסיעתו הוא פגש על הדרך מרכבה נהדרת שהייתה שייכת לגביר גדול.
קרה שבדיוק כשהם נפגשו היה כל כך הרבה בוץ שהמרכבה החליקה והגביר נפל לתוך הבוץ – ושעון הזהב הכבד שלו נפל החוצה מכיסו אל תוך הבוץ.
החפץ חיים קרא – “אז עשיתי באמת חשבון נפש – אם שעון זהב, כזה שאני נוסע בשבילו, גם יכול ליפול לתוך הבוץ – מה אני צריך אותו?! – מה זה מועיל לי?”
י.פ.
אברהם פערלאוו
בעצמו שמע מהחפץ חיים
One time the Chafetz Chaim sat with Bochurim and they schmoozed about [the concept of] Cheshbon haNefesh.1 So he told them about the first time that he conducted a Cheshbon haNefesh.
When he was an orphan of twelve years of age he traveled to another city and studied there in a kloyz [small synagogue]. His study partner was a tall and handsome lad who impressed everyone.
Once a Jew came to the Shtetl to look for a groom and he naturally chose the friend of the Chafetz Chaim, and he took him along with him back to Warsaw.
Afterward, a widower wrote to the Chafetz Chaim that he heard that he [i.e. the Chafetz Chaim] has a mother a widow, and he [i.e. the widower] wants to marry her – but only on condition that – he, the Chafetz Chaim will marry his daughter. What doesn’t one do for a mother? So he agreed and he traveled back home where they wrote double Tnoyim.2
The Chafetz Chaim returned exactly how he left with the same tattered caftan and torn boots – because sadly the prospective father-in-law was a very poor person.
A half a year later his friend returned from Warsaw outfitted in a new silk caftan and nice boot. But the main thing he bragged about was his heavy gold watch.
The Chafetz Chaim admitted that the golden watch greatly impressed him – although at that time when he was still a child.
The friend tried to convince him: “You need to demand what you deserve. The prospective father-in-law will need to give in. Take my advice! Go to your [prospective] father-in-law and state clearly: either you give me a golden watch or I’m going to break the engagement.”
The Chafetz Chaim allowed himself to be persuaded [by his friend]. He had a few groschen – so he hired a droshky3 and traveled to Radin.
On the way, he encountered a magnificent Fiacre4 that belonged to a very wealthy man. Right then, as they met each other, the carriage slipped, and the wealthy man fell into thick mud – and his heavy golden watch fell out of his pocket and fell into the mud.
The Chafetz Chaim remarked: “That was a moment of true Cheshbon Hanefesh – the watch that I’m chasing after can also fall into the mud, so what do I need it for?”
I.F.
Avraham Perlov
[who] heard it directly from the Chafetz Chaim
i.e. both for the Chafetz Chaim and his mother. Tnoyim is a written document that the representatives of the bride and groom sign wherein the bride and groom enter into a contractual obligation to marry each other. Various financial arrangements are also outlined in the contract.
איין מאל איז דער חפץ חיים געזעצען מיט בחורים און זיי האבען געשמוזט פון חשבון הנפש. האט ער זיי דערציילט ווען ביי אים האט זיך געטראפען זיין ערשטער חשבון הנפש.
ווען ער איז געווען א יתום פון 12 יאר איז ער געפוהרען אין אן אנדערע שטאדט און האט דארט געלערנט אין א קלויז. דער חבר מיט וועמען ער האט געלערנט איז געווען א שענער הויכער בחור וואס האב ביי יעדעם שען אויסגענומען.
איינמאל אין איז געקומען א ייד אין שטעדטעל זוכען א חתן און האט ממילא אויסגעקליבען דעם חבר פונ’ם חפץ חיים, און האט אים אוועגגעפיהרט צו זיך נאך ווארשא.
דער נאכדעם שרייבט דער חפץ חיים, איינער אן אלמן, דאס ער האט געהערט דאס ער האט א מוטער אן אלמנה און וויל מיט איר חתונה האבען – אבער מיט דעם תנאי דאס – ער דער חפץ חיים זאל חתונה האבען מיט זיין טאכטער. וואס טוט מען נישט צוליב א מאמען? איז ער איינגעגאנגען דארויף און ער איז אהיים געפוהרען און מען האט געשריבען דאפעלטע תנאים.
צוריקגעקומען איז דער חפץ חיים גלייך ווי ער איז אוועגג-עפוהרען מיט דער זעלבער צערקראכענע קאפאטע און צעריסענע שטיוולעך – ווייל דער מחותן נעבעך איז געווען א גרויסער קבצן – אן עני ואביון.
אין א האלב יאר איז צוריקגעקומען זיין חבר פון ווארשא אויסגעפוצט אין א נייער זיידענע קאפאטע און שענע שטיוועלען. אבער דער עיקר מיט וואס ער האט זיך בארוהמט איז געווען זיין גאלדענער שווערער זייגער.
דער חפץ חיים האט זיך מודה געווען דאס דאס גאלדענע זייגער האט אים – חאטש נאך א קינד – שטארק אימפאנירט.
דער חבר האט אים איינגערעדט: דו דארפסט אויך פארלאנגען וואס עס קומט דיר. דער מחותן וועט שוין מוסען נאכגעבען. איך גיב דיר אן עצה! פוהר צום מחותן שווער אויף שבת און רעדט ווערטער: אדער איר גיט מיר אן גאלדענען זייגער אדער {אוית} [אויס] שידוך.
דער חפץ חיים האט זיך געלאסט איינרעדען. ער האט געהאט א פאר גראשען – האט ער געדונגען א דראשקע און זיך גענעמען אין וועג אריין – נאך ראדין.
בשעת ער איז אזוי געפוהרען טרעפט ער אויף דען וועג א שענען פרעכטיגן פיאקער וואס האט בעלאנגט צו א גרויסען גביר.
און פונקט ווי זיי טרעפען זיך פאסירט דאס {ער} [עס] איז געווען א גרויסע בלאטע און אזוי ווי דער פיאקער האט זיך עפעס א גליטש געטון און דער גביר איז אריינגע-פאלען אין דער בלאטע – און זיין שווערער גאלדענער זייגער פאלט ארויס פון זיין קעשענע און פאלט אויך אריין אין דער בלאטע.
האט זיך דער חפץ חיים אונגערופען – דעמולט האב איך געהאט דעם אמת’ן חשבון הנפש – אט אזא גאלדענע זייגער וואס איך פוהר נאך אים קען אויך פאלען אין דער בלאטע אריין – וואס דארף איך עס – וואס טויג עס מיר?
י.פ)
אברהם פעל פערלאוו
אליין געהערט פונ’ם חפץ חיים
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
