אודות מכון המחקר
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.
לאחד מראשי המתנגדים במז’יבוז’ הייתה בת יחידה. היא נהייתה חולה מאוד. הוא שכר שני יהודים שישגיחו עליה בלילה – שיתנו לה תרופות. אולם, אבוי!, כל מה שהרופאים הורו לעשות לא הועיל.
הנשים החלו לשכנע את האמא – שינסו ללכת אל הבעש”ט.
היא החלה להציק לבעלה עד שהוא הסכים והבטיח שילך אל הבעש”ט.
אך, מכיוון שהוא היה ראש המתנגדים הוא התבייש ללכת ביום, ובשקט, בלילה הוא הלך לבקר את הבעש”ט.
הבעש”ט הבטיח לו שבתו תקבל עזרה ושתבוא לה רפואה מגן-עדן.
בלילה, נשמעה דפיקה על הדלת ונכנס פנימה יהודי אחד לבוש כעגלון עם שוט בידו. אחד מן היהודים השומרים נעל את עצמו [במחבוא], והשני היה מפוחד מכדי לעשות משהו. העגלון ניגש אל החולה ונתן באפה משהו להריח ואמר: “אני מביא רפואה מגן-עדן, ומחר אבוא שוב.”
בבוקר, הבחינו מיד שלנערה החולה פנים אחרות – היא נהייתה במצב טוב יותר.
מיד רצו אל הבעש”ט וסיפרו לו מה קרה.
אז הבעש”ט הורה שכשהיהודי בדמות העגלון יגיע עוד הפעם, ישלחו אותו אליו.
בלילה, הוא הגיע עוד הפעם ושוב נתן לה תרופה. אז שלחו אותו אל הבעש”ט.
שאל אותו הבעש”ט: “מי אתה?” הוא ענה: “אני מתתי לפני מאות שנים. הייתי עגלון ופעם אחד נסעתי ביער ושמעתי בכייה קורעת לב: ‘אוי ווי,’ צעקו – ‘הצילו! הצילו!’.” הוא ראה אדם תלוי גבוה מאוד על עץ שנשען על ענף רופף כדי למנוע ממשקל גופו לחנוק אותו. אולם, הענף החל להישבר והנה, הנה הוא תיכף יחנק.
העגלון ראה שאם הוא פשוט יחתוך את החבל, היהודי יפול ועלול לשבור את הראש. אז הוא חשב על דרך להעמיד את העגלה מתחת ליהודי כך שכשהוא יחתוך את החבל היהודי יפול אל תוך העגלה. וכך אכן היה והיהודי ניצל.
כשבעל העגלה נפטר והגיע למשפט [בשמיים] אז שקלו את המצוות והעברות שלו, ומצוות הצלת הנפשות שקלה יותר מכל העברות שלו יחדיו, ובזכותה הוא נכנס לגן עדן ביחד עם יהודים בעלי מדרגה גבוהה מאוד. הוא, העגלון, לא הרגיש בנוח לצד הלמדנים והצדיקים הגדולים – הוא בסך הכל עגלון פשוט.
ריחמו עליו והפכו אותו לשליח לדבר מצווה. וכשצריך “רפואה משמים” שולחים אותו.
י.פ.
דוד פישמאן
One of the leaders of the Misnagdim from Mezhibuzh had an only daughter. She became very ill. So he hired two Jews to watch over her during the night and administer her medication. But everything the doctors tried did not help.
The wives started to convince the mother – that they should try to go to the Besht.
She started to pester her husband until he agreed and promised that he would go to the Besht.
However, since he was the head of the Misnagdim he was ashamed to travel during the day, and he quietly went by night to visit the Besht.
The Besht promised him that his daughter would be helped and would receive a cure from the Garden of Eden.
At night, there was a knock on the door and a Jew entered. He was dressed like a wagon driver with his whip in hand. One of the Jews-watchmen locked himself up, and the second was afraid to do anything. The wagon driver approached the sick girl and gave her something to smell under her nose and said: “I am bringing a remedy from the Garden of Eden. Tomorrow I will come again.”
In the morning, they immediately noticed that the sick girl’s appearance changed drastically – she was so much better.
They swiftly ran to the Besht and Told him what happened.
The Besht instructed that when the Jew dressed as a wagon driver comes again, they should send him to him.
At night, he came again and once again brought a remedy. So they sent him to the Besht.
The Besht asked him: “Who are you?” He answered: “I have already been dead for hundreds of years. I was a wagon driver and once traveled in the forest. I heard a heart-rending cry: oy vey – Help! Help!” He saw that a man was hanging from a very high place on a tree, and he was leaning on a weak branch to prevent his weight from [bearing down with the rope tied around his neck, thereby] chocking [and killing] him. But the branch was breaking, and it was only a matter of time before he would chock [to death].
The wagon driver saw that if he simply cut the rope, the Jew would fall and could break his head. So he figured out a way to place the wagon beneath the Jew. Thus, when he cuts the rope, he will fall into the wagon. This is indeed what happened, and the Jew was saved.
When the wagon driver died and appeared before the Heavenly Tribunal, they weighed his Mitzvos and Aveiros [good deeds and transgressions], and the Mitzva of saving a life so drastically outweighed all his transgressions, that they admitted him to the Garden of Eden (Paradise) among the Jews of great spiritual rank. He, the wagon driver, did not feel comfortable amongst the great scholars and Tzadikim – he was after all a simple wagon driver. So they had mercy on him and appointed him as an emissary to do good deeds. And when a “cure from the Garden of Eden” is required, he is sent.
I.F.
Dovid Fishman
איינער פון די ראשי המתנגדים פון מעזשביזש האט געהאט א טאכטער א בת יחידה. איז זי שטארק שלאף געווארען. האט ער געדינגען צוויי יידען אז זיי זאלען זי היטן ביי נאכט – געבען מעדיצין. אבער אלס וואס די רופאים האבען געהייסען טון האט נישט געהאלפען.
די ווייבער האבען אנגעהויבען איינצורעדען דער מוטער – דאס מען זאל פרוווען גען צום בעש”ט.
זי האט אנגעהויבען צו מוטשען איר מאן ביז ער איס איינגעגאנגען דארויף און האט צו געזאגט דא ער וועט גען צום בעשט.
אזוי ווי ער איז אבער געווען דער ראש פון די מתנגדים האט ער זיך געשעמט צו גען ביי טאג און איס שטילעהייט ביי נאכט געגאנגען באזוכען דעם בעשט.
האט אים דער בעש”ט צוגעזאגט דאס די טאכטער וועט געהאלפן ווערען און דאס זי וועט באקומען א רפואה ישועה פונ’ם גן עדן.
ביי נאכט קומט אריין קלאפט מען אן אין דער טיר און עס קומט אריין א ייד אין דעם לבוש פון א בעל עגלה מיט א {פייטש} [בייטש] אין דער האנד. איינער פון די יידען-שומרים האבען זיך צוגעשפארט און דער צווייטער האט מורא געהאט עפעס צו טון. דער בעל עגלה געט צו צו דער קראנקע קראנגע און גיט ער [עס?] עפעס אונטער דער נאז צו שפירען און זאגט: דאס ברענג איך א רפואה פונ’ם גן עדן. מארגענס וויל איך נאכאמאל קומען.
אין דער פרי האט מען באלד דערקענט דאס די קראנקע מיידעל האט גאר אן אנדערען פנים – אזוי בעסער איז איר געווארען.
איז מען באלד געלויפען צום בעש”ט און האט אים דער ציילט די מעשה וואס איס געשען.
האט דער בעש”ט אנגעזאגט דאס ווען דער ייד בדמות בעל עגלה וועט נאכאמאל קומען זאל מען אים שיקן צו אים.
ביי נאכט איז ער נאכאמאל געקומען און ווידער מיטגעבראכט א רפואה. האט מען אים צוגעשיקט צום בעשט.
פרייגט אים דער בעשט: ווער ביסט דו? ענטפערט ער: איך בין שוין טויט 100הונדערטער יאר. איך בין געווען א בעל עגלה און איינמאל געפוהרען אין וואלד. האב איך געהערט א יאמערליכן וויינען: אוי וויי שרייט מען – ראטעוועט! ראטעוועט!
זעט ער ווי עס הענגט א מאן אויף א בוים זייער הויך און ער שפארט זיך {און} [אן] אין א שוואך צווייגעל וואס לאסט נישט צו דאס זיין געוויכט זאל אים דערשטיקן. אבער דאס צווייגעל האלט אים צערברעכען און אט, אט וועט ער דערשטיקט.
דער בעל עגלה האט געזען דאס אויב ער שנייט גלאט אב דעם {שריק} [שטריק] פאלט דער ייד ארופ און קען זיך נאך דעם קאפ צערברעכען. האט ער אויסגעטראכט א וועג ווי אזוי דעם וואגען אונטער דעם ייד שטעלען און אזוי ארום ווען ער שנט שנייט אים ארוב פון דעם שטריק וועט ער פאלען אים וואגען אריין. און אזוי איז טאקי געווען און דער ייד איז ניצול געווארען.
אז דער בעל עגלה איז געשטארבען און עס איז געקומען צום משפט האט מען געווויגען זיינע מצוות און עברות און די מצווה פון הצלת נפשות האט אזוי איבערגעווויגען אלע זיינע אנדערע עברות דאס מען האט אים אריינגעלאסט אין גן עדן {אויף} א גאר גרויסען צווישען די גאר גרויסע מדרגה יידען. ער האט ער – א בעל עגלה האט זיך נישט געפיהלט גוט צווישען די גרויסע לומדים און צדיקים – ער איס דאך פארט געווען א פראסטער בעל עגלה.
האט מען רחמנות געהאט אויף אים און געמאכט אים פאר א שליח לדבר מצווה. און ווען מען דארף א “רפואה פונ’ם גן עדן” שיקט מען אים.
י.פ)
דוד פישמאן
לאחד מראשי המתנגדים במז’יבוז’ הייתה בת יחידה. היא נהייתה חולה מאוד. הוא שכר שני יהודים שישגיחו עליה בלילה – שיתנו לה תרופות. אולם, אבוי!, כל מה שהרופאים הורו לעשות לא הועיל.
הנשים החלו לשכנע את האמא – שינסו ללכת אל הבעש”ט.
היא החלה להציק לבעלה עד שהוא הסכים והבטיח שילך אל הבעש”ט.
אך, מכיוון שהוא היה ראש המתנגדים הוא התבייש ללכת ביום, ובשקט, בלילה הוא הלך לבקר את הבעש”ט.
הבעש”ט הבטיח לו שבתו תקבל עזרה ושתבוא לה רפואה מגן-עדן.
בלילה, נשמעה דפיקה על הדלת ונכנס פנימה יהודי אחד לבוש כעגלון עם שוט בידו. אחד מן היהודים השומרים נעל את עצמו [במחבוא], והשני היה מפוחד מכדי לעשות משהו. העגלון ניגש אל החולה ונתן באפה משהו להריח ואמר: “אני מביא רפואה מגן-עדן, ומחר אבוא שוב.”
בבוקר, הבחינו מיד שלנערה החולה פנים אחרות – היא נהייתה במצב טוב יותר.
מיד רצו אל הבעש”ט וסיפרו לו מה קרה.
אז הבעש”ט הורה שכשהיהודי בדמות העגלון יגיע עוד הפעם, ישלחו אותו אליו.
בלילה, הוא הגיע עוד הפעם ושוב נתן לה תרופה. אז שלחו אותו אל הבעש”ט.
שאל אותו הבעש”ט: “מי אתה?” הוא ענה: “אני מתתי לפני מאות שנים. הייתי עגלון ופעם אחד נסעתי ביער ושמעתי בכייה קורעת לב: ‘אוי ווי,’ צעקו – ‘הצילו! הצילו!’.” הוא ראה אדם תלוי גבוה מאוד על עץ שנשען על ענף רופף כדי למנוע ממשקל גופו לחנוק אותו. אולם, הענף החל להישבר והנה, הנה הוא תיכף יחנק.
העגלון ראה שאם הוא פשוט יחתוך את החבל, היהודי יפול ועלול לשבור את הראש. אז הוא חשב על דרך להעמיד את העגלה מתחת ליהודי כך שכשהוא יחתוך את החבל היהודי יפול אל תוך העגלה. וכך אכן היה והיהודי ניצל.
כשבעל העגלה נפטר והגיע למשפט [בשמיים] אז שקלו את המצוות והעברות שלו, ומצוות הצלת הנפשות שקלה יותר מכל העברות שלו יחדיו, ובזכותה הוא נכנס לגן עדן ביחד עם יהודים בעלי מדרגה גבוהה מאוד. הוא, העגלון, לא הרגיש בנוח לצד הלמדנים והצדיקים הגדולים – הוא בסך הכל עגלון פשוט.
ריחמו עליו והפכו אותו לשליח לדבר מצווה. וכשצריך “רפואה משמים” שולחים אותו.
י.פ.
דוד פישמאן
One of the leaders of the Misnagdim from Mezhibuzh had an only daughter. She became very ill. So he hired two Jews to watch over her during the night and administer her medication. But everything the doctors tried did not help.
The wives started to convince the mother – that they should try to go to the Besht.
She started to pester her husband until he agreed and promised that he would go to the Besht.
However, since he was the head of the Misnagdim he was ashamed to travel during the day, and he quietly went by night to visit the Besht.
The Besht promised him that his daughter would be helped and would receive a cure from the Garden of Eden.
At night, there was a knock on the door and a Jew entered. He was dressed like a wagon driver with his whip in hand. One of the Jews-watchmen locked himself up, and the second was afraid to do anything. The wagon driver approached the sick girl and gave her something to smell under her nose and said: “I am bringing a remedy from the Garden of Eden. Tomorrow I will come again.”
In the morning, they immediately noticed that the sick girl’s appearance changed drastically – she was so much better.
They swiftly ran to the Besht and Told him what happened.
The Besht instructed that when the Jew dressed as a wagon driver comes again, they should send him to him.
At night, he came again and once again brought a remedy. So they sent him to the Besht.
The Besht asked him: “Who are you?” He answered: “I have already been dead for hundreds of years. I was a wagon driver and once traveled in the forest. I heard a heart-rending cry: oy vey – Help! Help!” He saw that a man was hanging from a very high place on a tree, and he was leaning on a weak branch to prevent his weight from [bearing down with the rope tied around his neck, thereby] chocking [and killing] him. But the branch was breaking, and it was only a matter of time before he would chock [to death].
The wagon driver saw that if he simply cut the rope, the Jew would fall and could break his head. So he figured out a way to place the wagon beneath the Jew. Thus, when he cuts the rope, he will fall into the wagon. This is indeed what happened, and the Jew was saved.
When the wagon driver died and appeared before the Heavenly Tribunal, they weighed his Mitzvos and Aveiros [good deeds and transgressions], and the Mitzva of saving a life so drastically outweighed all his transgressions, that they admitted him to the Garden of Eden (Paradise) among the Jews of great spiritual rank. He, the wagon driver, did not feel comfortable amongst the great scholars and Tzadikim – he was after all a simple wagon driver. So they had mercy on him and appointed him as an emissary to do good deeds. And when a “cure from the Garden of Eden” is required, he is sent.
I.F.
Dovid Fishman
איינער פון די ראשי המתנגדים פון מעזשביזש האט געהאט א טאכטער א בת יחידה. איז זי שטארק שלאף געווארען. האט ער געדינגען צוויי יידען אז זיי זאלען זי היטן ביי נאכט – געבען מעדיצין. אבער אלס וואס די רופאים האבען געהייסען טון האט נישט געהאלפען.
די ווייבער האבען אנגעהויבען איינצורעדען דער מוטער – דאס מען זאל פרוווען גען צום בעש”ט.
זי האט אנגעהויבען צו מוטשען איר מאן ביז ער איס איינגעגאנגען דארויף און האט צו געזאגט דא ער וועט גען צום בעשט.
אזוי ווי ער איז אבער געווען דער ראש פון די מתנגדים האט ער זיך געשעמט צו גען ביי טאג און איס שטילעהייט ביי נאכט געגאנגען באזוכען דעם בעשט.
האט אים דער בעש”ט צוגעזאגט דאס די טאכטער וועט געהאלפן ווערען און דאס זי וועט באקומען א רפואה ישועה פונ’ם גן עדן.
ביי נאכט קומט אריין קלאפט מען אן אין דער טיר און עס קומט אריין א ייד אין דעם לבוש פון א בעל עגלה מיט א {פייטש} [בייטש] אין דער האנד. איינער פון די יידען-שומרים האבען זיך צוגעשפארט און דער צווייטער האט מורא געהאט עפעס צו טון. דער בעל עגלה געט צו צו דער קראנקע קראנגע און גיט ער [עס?] עפעס אונטער דער נאז צו שפירען און זאגט: דאס ברענג איך א רפואה פונ’ם גן עדן. מארגענס וויל איך נאכאמאל קומען.
אין דער פרי האט מען באלד דערקענט דאס די קראנקע מיידעל האט גאר אן אנדערען פנים – אזוי בעסער איז איר געווארען.
איז מען באלד געלויפען צום בעש”ט און האט אים דער ציילט די מעשה וואס איס געשען.
האט דער בעש”ט אנגעזאגט דאס ווען דער ייד בדמות בעל עגלה וועט נאכאמאל קומען זאל מען אים שיקן צו אים.
ביי נאכט איז ער נאכאמאל געקומען און ווידער מיטגעבראכט א רפואה. האט מען אים צוגעשיקט צום בעשט.
פרייגט אים דער בעשט: ווער ביסט דו? ענטפערט ער: איך בין שוין טויט 100הונדערטער יאר. איך בין געווען א בעל עגלה און איינמאל געפוהרען אין וואלד. האב איך געהערט א יאמערליכן וויינען: אוי וויי שרייט מען – ראטעוועט! ראטעוועט!
זעט ער ווי עס הענגט א מאן אויף א בוים זייער הויך און ער שפארט זיך {און} [אן] אין א שוואך צווייגעל וואס לאסט נישט צו דאס זיין געוויכט זאל אים דערשטיקן. אבער דאס צווייגעל האלט אים צערברעכען און אט, אט וועט ער דערשטיקט.
דער בעל עגלה האט געזען דאס אויב ער שנייט גלאט אב דעם {שריק} [שטריק] פאלט דער ייד ארופ און קען זיך נאך דעם קאפ צערברעכען. האט ער אויסגעטראכט א וועג ווי אזוי דעם וואגען אונטער דעם ייד שטעלען און אזוי ארום ווען ער שנט שנייט אים ארוב פון דעם שטריק וועט ער פאלען אים וואגען אריין. און אזוי איז טאקי געווען און דער ייד איז ניצול געווארען.
אז דער בעל עגלה איז געשטארבען און עס איז געקומען צום משפט האט מען געווויגען זיינע מצוות און עברות און די מצווה פון הצלת נפשות האט אזוי איבערגעווויגען אלע זיינע אנדערע עברות דאס מען האט אים אריינגעלאסט אין גן עדן {אויף} א גאר גרויסען צווישען די גאר גרויסע מדרגה יידען. ער האט ער – א בעל עגלה האט זיך נישט געפיהלט גוט צווישען די גרויסע לומדים און צדיקים – ער איס דאך פארט געווען א פראסטער בעל עגלה.
האט מען רחמנות געהאט אויף אים און געמאכט אים פאר א שליח לדבר מצווה. און ווען מען דארף א “רפואה פונ’ם גן עדן” שיקט מען אים.
י.פ)
דוד פישמאן
החסידות המאוחרת נתפסה והוצגה במחקר כתנועה של התמסדות והתקבעות שאיבדה את הרנסנס החסידי הראשוני, ואף התנוונה. לאחרונה חלו שינויים במחקר והוצגו שיטות וגישות יותר מורכבות שמוצאות מאפיינים ייחודים לחסידות המאוחרת.