א פרוי איז געקומען צום בעשט בעטען א נדבה און געהאלטען א קינד אין
דער האנד. האט דער בעשט זי געבעטען זי זאל אים פאר-
קויפען דאס קינד און זאל בלייבען זיין {(דעם בעשט)} [דעם בעשט’ס] קינד.
האט זי נישט געוואלט ווייל זי האט געטענ’עט דאס דאס קינד
איז איר פרנסה – ווייל אז מען זעט זי מיט דעם קינד אין דער
האנד האט מען רחמנות אויף איר.
האט דער בעשט איר אנגעבאטען א צימער ביי זיך אין
דער שטוב און הלבשה אבי זי זאל דאס קינד ביי אים לאזען.
האט זי ג איינגעשטימט אבער געזאגט דאס דאפאר וועל זי וואשען
די פאדלאציע. – ניין האט איר דער בעש”ט געענטפערט –
נאר בדרך כבוד וויל איך מיט אייער קינד זאלען בלייבען
ביי מיר.
דער בעשט האט אויפגעהאדעוועט דאס קינד – ער איס געוואקסען
שטארק אין לערנען – מען האט אים געהאלטען פאר אן עלוי. די וועלט
האט אים גערופען דעם בעשט’ס קינד.
צו דער בר מצווה פונ’ם קינד איז געקומען די גאנצער וועלט.
גבירים, רבנים האבען זיך אזש געשלאגען איבער אים און מען
האט אנגעטראגען דעם בעשט די שענסטע און רייכסטע שידוכים –
אבער דער בעשט האט געזאגט אז ער האלט יעצט נאך נישט
אין שידוכים פאר דעם קינד.
אז די אורחים זענען זיך צו פארען האט דער בעשט איינגערופען
ר’ וואלף קיצית אין אים געהייסען פארען אין א דארף וואו
עס וואוינט א מלמד מיט פינף גאר מאוסע טעכטער און זאל
טוען א שידוך מיט דער עלסטער טאכטער. אויך האט ער אים גע-
הייסען זיך מתחייב זיין מיט נדן, חתונה קליידער פאר דער חתן כלה
אין אויך פאר דער גאנצער משפחה.
ר’ וואלף קיצית איז געקומען צו דעם מלמד מיט זיין שליחות –
האט דער מלמד אנגעהויבען צו וויינען – נישט גענוג איך בין
א קבצן מיט 5 מוידען חתונה צו מאכען – קומט איר נאך מאכען
חוזק פון מיר. אבער אז ר’ וואלף האט אים איבערצייגט דאס ער
מיינט ערנסט – האט ער מסכים געווען – אז דער בעשט שטייט אן – האט
ער זיך אנגערופען – שטייט מיר אוודאי אן – און מען האט שוין געמאכט א
תקיעת כף. אז ר’ וואלף האט אבער דערזען די כלה איז אים פינסטער
געווארען פאר די אויגען – זי איז געווען אלט-מאוס. איז ער געווארען
אזוי איבערראשט – דאס האט ער שוין פארגעסען צו אבצושטעלען די
זמן החתונה.
אז ער איז צוריק געקומען צום בעשט האט אים דער בעשט געפרעגט
האסט שוין אבגעשטעלט די זמן חתונה האט ר’ וואלף קיצית אנגעהויבען
צו וויינען און דערצעלט וואס אן אונגליק עס וואלט געווען אז מען [וועט] דארכגעען
מיט דעם שידוך – אבער דער בעשט האט אים שוין געהייסען צוריק פארען
און אבשטעלען דעם זמן חתונה – האט ר’ וואלף געפאלגט.
ביי דער חתונה איז געווען א גרויסער-געהויבענער עולם. דער בעשט
איז אליין געגאנגען מקבל פנים זיין די כלה און דעם מחותן און
די שמחה איז געווען אין לשער. דער עולם האט אבער נאר דערזעען
די כלה איז געווארען א גרויס געוויין. דער בעשט האט געהייסען משמח זיין
חתן וכלה אבער דער עולם איז געווען שטארק צוטראגען און אין עצבות.
דריי פאל מאל האט ער געהייסען משמח חתן כלה צו מאכען אבער דער עולם האט נישט
געפאלגט. האט זיך דער בעשט אנגערופען – איך ווייס וואס איר זענד אזוי טרויריג
אבער הערט זיך צו דער מעשה וואס איך וועל אייך דערציילען פון דעם יחוס פון
חתן כלה.
אמאל איז געווען א מלך – א גרויסער צורר היהודים וואס ביי אים
אין לאנד האבען נישט געטורט וואוינען קיין יידען. דער מלך האט
געהאט א בן יחיד. איינמאל איז דער בן המלך ארויס אין דער יאגד,
האט ער באמערקט א קליין שטובעל אין וואלד פון וואנעט האט
(2)
געשיינט א גרויס ליכט. האט ער אבגעשאפט זיינע באגלייטער און צו-
געגאנגען צו דעם שטובעל. אזוי ווי ער איס צוגעקומען נאנט – האט זיך
דערהערט אזא זיסע נגינה וואס ער האט נאך נישט געהערט קיינמאל
אין זיין לעבען. אז ער האט אויפגעעפענט די טיר האט ער געזען א זאלדאט
זיצענדיג איבער דער גמרא און זינגט זיך אונטער א ניגון (דאס איז
געווען א ל”ו’ניק).
האט דער בן מלך געבעטען ער זאל אים אויס לערנען דעם ניגון.
האט דער זאלדאט נישט געוואלט ווייל ער איז א גוי – נאר אז ער וויל דווקא
אויסלערנען מוס ער זיך מלע’ן. האט דער בן מלך איינגעשטימט
דארויף אין גענעמען אכט טעג חופש פון זיין פאטער אין
זיך צו מלע’ן. נאכדעם האט ער זיך געזעצט לערנען און איז
געשטיגען מעלה מעלה.
נאך 6 מאנאטען האט דער ל”ו’ניג זיך אבגעשטעלט און
דעם בן מלך געזאגט דאס ער קען מיט אים ווייטער נישט לערנען
ווייל ער איס לעבט מיט א גויה. האט ער צוגעזאגט אז ער וועט זיך
פורש זיין פון זיין פרוי וואס איז געווען א בת מלך און
איר פאטער איז אויך געווען א צורר יהודים.
זיין פרוי האט דאס דערפילט האט זי אים נישט אבל אבגעלאזט
ביז ער האט איר דערציילט דעם סוד און זי איז אויך געווארען
א יידיש קינד.
דאווייל איז ער שטענדיג געשטיגען אין לערנען ביז דער זאלדאט
האט דערזען דאס ער האט שוין קיין גענוג תורה פאר אים – האט
ער אים געשיקט מיט א בריף צו זיין רבי’ן. דארטען איז ער אלס
גרעסער געווארען – ביז ער איס געווארען א גדול בישראל.
נאך א צייט איז דער רבי אויך געבליבען שטיין און האט אים
געזאגט דאס ער קען נישט געען ווייטער ווייל ער איס געבוירען א גוי.
וואס דען איז צו טוען – ער זאל געען פון דעם עולם און אויפ’ס
ניי באשאפען צו ווערען. האט ער באשטאנען דארויף אבער ער האט
נאר געוואלט א הבטחה פון זיין רבי’ן דאס ווען ער עס זאל נישט
אים נייען גלגול אריינפאלען אין א זאלכע הענט וואס זאלען כליא
מאכען דאס וואס ער האט שוין אויפגעטון בין יעצט. האט אים
זיין רבי צוגעזאגט דאס ער וועט נישט כליא ווערען.
אז ער האט זיך געזעגענט מיט זיין ווייב – האט זי געוואלט נישט
אנדערס נאר אויך אוועג פון דעם עולם – אבער ער האט איר גע-
מוסט געבען א תקיעת כף – דאס אויף דעם צווייטען
גלגול זאל ער זי צוריקנעמען.
האט דער בעש”ט אויסגעפירט: נו יידן ווילט איר מיר
יעצט צערטיילען דעם תקיעת כף וואס זיי האבען אליין
געמאכט – דאס איז דער בן מלך אין דאס איז דער די
בת המלך – זייט משמח דעם חתן כלה!
(די מעשה געהערט פון דעם באהושער רבין)
א פרוי איז געקומען צום בעשט בעטען א נדבה און געהאלטען א קינד אין
דער האנד. האט דער בעשט זי געבעטען זי זאל אים פאר-
קויפען דאס קינד און זאל בלייבען זיין {(דעם בעשט)} [דעם בעשט’ס] קינד.
האט זי נישט געוואלט ווייל זי האט געטענ’עט דאס דאס קינד
איז איר פרנסה – ווייל אז מען זעט זי מיט דעם קינד אין דער
האנד האט מען רחמנות אויף איר.
האט דער בעשט איר אנגעבאטען א צימער ביי זיך אין
דער שטוב און הלבשה אבי זי זאל דאס קינד ביי אים לאזען.
האט זי ג איינגעשטימט אבער געזאגט דאס דאפאר וועל זי וואשען
די פאדלאציע. – ניין האט איר דער בעש”ט געענטפערט –
נאר בדרך כבוד וויל איך מיט אייער קינד זאלען בלייבען
ביי מיר.
דער בעשט האט אויפגעהאדעוועט דאס קינד – ער איס געוואקסען
שטארק אין לערנען – מען האט אים געהאלטען פאר אן עלוי. די וועלט
האט אים גערופען דעם בעשט’ס קינד.
צו דער בר מצווה פונ’ם קינד איז געקומען די גאנצער וועלט.
גבירים, רבנים האבען זיך אזש געשלאגען איבער אים און מען
האט אנגעטראגען דעם בעשט די שענסטע און רייכסטע שידוכים –
אבער דער בעשט האט געזאגט אז ער האלט יעצט נאך נישט
אין שידוכים פאר דעם קינד.
אז די אורחים זענען זיך צו פארען האט דער בעשט איינגערופען
ר’ וואלף קיצית אין אים געהייסען פארען אין א דארף וואו
עס וואוינט א מלמד מיט פינף גאר מאוסע טעכטער און זאל
טוען א שידוך מיט דער עלסטער טאכטער. אויך האט ער אים גע-
הייסען זיך מתחייב זיין מיט נדן, חתונה קליידער פאר דער חתן כלה
אין אויך פאר דער גאנצער משפחה.
ר’ וואלף קיצית איז געקומען צו דעם מלמד מיט זיין שליחות –
האט דער מלמד אנגעהויבען צו וויינען – נישט גענוג איך בין
א קבצן מיט 5 מוידען חתונה צו מאכען – קומט איר נאך מאכען
חוזק פון מיר. אבער אז ר’ וואלף האט אים איבערצייגט דאס ער
מיינט ערנסט – האט ער מסכים געווען – אז דער בעשט שטייט אן – האט
ער זיך אנגערופען – שטייט מיר אוודאי אן – און מען האט שוין געמאכט א
תקיעת כף. אז ר’ וואלף האט אבער דערזען די כלה איז אים פינסטער
געווארען פאר די אויגען – זי איז געווען אלט-מאוס. איז ער געווארען
אזוי איבערראשט – דאס האט ער שוין פארגעסען צו אבצושטעלען די
זמן החתונה.
אז ער איז צוריק געקומען צום בעשט האט אים דער בעשט געפרעגט
האסט שוין אבגעשטעלט די זמן חתונה האט ר’ וואלף קיצית אנגעהויבען
צו וויינען און דערצעלט וואס אן אונגליק עס וואלט געווען אז מען [וועט] דארכגעען
מיט דעם שידוך – אבער דער בעשט האט אים שוין געהייסען צוריק פארען
און אבשטעלען דעם זמן חתונה – האט ר’ וואלף געפאלגט.
ביי דער חתונה איז געווען א גרויסער-געהויבענער עולם. דער בעשט
איז אליין געגאנגען מקבל פנים זיין די כלה און דעם מחותן און
די שמחה איז געווען אין לשער. דער עולם האט אבער נאר דערזעען
די כלה איז געווארען א גרויס געוויין. דער בעשט האט געהייסען משמח זיין
חתן וכלה אבער דער עולם איז געווען שטארק צוטראגען און אין עצבות.
דריי פאל מאל האט ער געהייסען משמח חתן כלה צו מאכען אבער דער עולם האט נישט
געפאלגט. האט זיך דער בעשט אנגערופען – איך ווייס וואס איר זענד אזוי טרויריג
אבער הערט זיך צו דער מעשה וואס איך וועל אייך דערציילען פון דעם יחוס פון
חתן כלה.
אמאל איז געווען א מלך – א גרויסער צורר היהודים וואס ביי אים
אין לאנד האבען נישט געטורט וואוינען קיין יידען. דער מלך האט
געהאט א בן יחיד. איינמאל איז דער בן המלך ארויס אין דער יאגד,
האט ער באמערקט א קליין שטובעל אין וואלד פון וואנעט האט
(2)
געשיינט א גרויס ליכט. האט ער אבגעשאפט זיינע באגלייטער און צו-
געגאנגען צו דעם שטובעל. אזוי ווי ער איס צוגעקומען נאנט – האט זיך
דערהערט אזא זיסע נגינה וואס ער האט נאך נישט געהערט קיינמאל
אין זיין לעבען. אז ער האט אויפגעעפענט די טיר האט ער געזען א זאלדאט
זיצענדיג איבער דער גמרא און זינגט זיך אונטער א ניגון (דאס איז
געווען א ל”ו’ניק).
האט דער בן מלך געבעטען ער זאל אים אויס לערנען דעם ניגון.
האט דער זאלדאט נישט געוואלט ווייל ער איז א גוי – נאר אז ער וויל דווקא
אויסלערנען מוס ער זיך מלע’ן. האט דער בן מלך איינגעשטימט
דארויף אין גענעמען אכט טעג חופש פון זיין פאטער אין
זיך צו מלע’ן. נאכדעם האט ער זיך געזעצט לערנען און איז
געשטיגען מעלה מעלה.
נאך 6 מאנאטען האט דער ל”ו’ניג זיך אבגעשטעלט און
דעם בן מלך געזאגט דאס ער קען מיט אים ווייטער נישט לערנען
ווייל ער איס לעבט מיט א גויה. האט ער צוגעזאגט אז ער וועט זיך
פורש זיין פון זיין פרוי וואס איז געווען א בת מלך און
איר פאטער איז אויך געווען א צורר יהודים.
זיין פרוי האט דאס דערפילט האט זי אים נישט אבל אבגעלאזט
ביז ער האט איר דערציילט דעם סוד און זי איז אויך געווארען
א יידיש קינד.
דאווייל איז ער שטענדיג געשטיגען אין לערנען ביז דער זאלדאט
האט דערזען דאס ער האט שוין קיין גענוג תורה פאר אים – האט
ער אים געשיקט מיט א בריף צו זיין רבי’ן. דארטען איז ער אלס
גרעסער געווארען – ביז ער איס געווארען א גדול בישראל.
נאך א צייט איז דער רבי אויך געבליבען שטיין און האט אים
געזאגט דאס ער קען נישט געען ווייטער ווייל ער איס געבוירען א גוי.
וואס דען איז צו טוען – ער זאל געען פון דעם עולם און אויפ’ס
ניי באשאפען צו ווערען. האט ער באשטאנען דארויף אבער ער האט
נאר געוואלט א הבטחה פון זיין רבי’ן דאס ווען ער עס זאל נישט
אים נייען גלגול אריינפאלען אין א זאלכע הענט וואס זאלען כליא
מאכען דאס וואס ער האט שוין אויפגעטון בין יעצט. האט אים
זיין רבי צוגעזאגט דאס ער וועט נישט כליא ווערען.
אז ער האט זיך געזעגענט מיט זיין ווייב – האט זי געוואלט נישט
אנדערס נאר אויך אוועג פון דעם עולם – אבער ער האט איר גע-
מוסט געבען א תקיעת כף – דאס אויף דעם צווייטען
גלגול זאל ער זי צוריקנעמען.
האט דער בעש”ט אויסגעפירט: נו יידן ווילט איר מיר
יעצט צערטיילען דעם תקיעת כף וואס זיי האבען אליין
געמאכט – דאס איז דער בן מלך אין דאס איז דער די
בת המלך – זייט משמח דעם חתן כלה!
(די מעשה געהערט פון דעם באהושער רבין)
א פרוי איז געקומען צום בעשט בעטען א נדבה און געהאלטען א קינד אין
דער האנד. האט דער בעשט זי געבעטען זי זאל אים פאר-
קויפען דאס קינד און זאל בלייבען זיין {(דעם בעשט)} [דעם בעשט’ס] קינד.
האט זי נישט געוואלט ווייל זי האט געטענ’עט דאס דאס קינד
איז איר פרנסה – ווייל אז מען זעט זי מיט דעם קינד אין דער
האנד האט מען רחמנות אויף איר.
האט דער בעשט איר אנגעבאטען א צימער ביי זיך אין
דער שטוב און הלבשה אבי זי זאל דאס קינד ביי אים לאזען.
האט זי ג איינגעשטימט אבער געזאגט דאס דאפאר וועל זי וואשען
די פאדלאציע. – ניין האט איר דער בעש”ט געענטפערט –
נאר בדרך כבוד וויל איך מיט אייער קינד זאלען בלייבען
ביי מיר.
דער בעשט האט אויפגעהאדעוועט דאס קינד – ער איס געוואקסען
שטארק אין לערנען – מען האט אים געהאלטען פאר אן עלוי. די וועלט
האט אים גערופען דעם בעשט’ס קינד.
צו דער בר מצווה פונ’ם קינד איז געקומען די גאנצער וועלט.
גבירים, רבנים האבען זיך אזש געשלאגען איבער אים און מען
האט אנגעטראגען דעם בעשט די שענסטע און רייכסטע שידוכים –
אבער דער בעשט האט געזאגט אז ער האלט יעצט נאך נישט
אין שידוכים פאר דעם קינד.
אז די אורחים זענען זיך צו פארען האט דער בעשט איינגערופען
ר’ וואלף קיצית אין אים געהייסען פארען אין א דארף וואו
עס וואוינט א מלמד מיט פינף גאר מאוסע טעכטער און זאל
טוען א שידוך מיט דער עלסטער טאכטער. אויך האט ער אים גע-
הייסען זיך מתחייב זיין מיט נדן, חתונה קליידער פאר דער חתן כלה
אין אויך פאר דער גאנצער משפחה.
ר’ וואלף קיצית איז געקומען צו דעם מלמד מיט זיין שליחות –
האט דער מלמד אנגעהויבען צו וויינען – נישט גענוג איך בין
א קבצן מיט 5 מוידען חתונה צו מאכען – קומט איר נאך מאכען
חוזק פון מיר. אבער אז ר’ וואלף האט אים איבערצייגט דאס ער
מיינט ערנסט – האט ער מסכים געווען – אז דער בעשט שטייט אן – האט
ער זיך אנגערופען – שטייט מיר אוודאי אן – און מען האט שוין געמאכט א
תקיעת כף. אז ר’ וואלף האט אבער דערזען די כלה איז אים פינסטער
געווארען פאר די אויגען – זי איז געווען אלט-מאוס. איז ער געווארען
אזוי איבערראשט – דאס האט ער שוין פארגעסען צו אבצושטעלען די
זמן החתונה.
אז ער איז צוריק געקומען צום בעשט האט אים דער בעשט געפרעגט
האסט שוין אבגעשטעלט די זמן חתונה האט ר’ וואלף קיצית אנגעהויבען
צו וויינען און דערצעלט וואס אן אונגליק עס וואלט געווען אז מען [וועט] דארכגעען
מיט דעם שידוך – אבער דער בעשט האט אים שוין געהייסען צוריק פארען
און אבשטעלען דעם זמן חתונה – האט ר’ וואלף געפאלגט.
ביי דער חתונה איז געווען א גרויסער-געהויבענער עולם. דער בעשט
איז אליין געגאנגען מקבל פנים זיין די כלה און דעם מחותן און
די שמחה איז געווען אין לשער. דער עולם האט אבער נאר דערזעען
די כלה איז געווארען א גרויס געוויין. דער בעשט האט געהייסען משמח זיין
חתן וכלה אבער דער עולם איז געווען שטארק צוטראגען און אין עצבות.
דריי פאל מאל האט ער געהייסען משמח חתן כלה צו מאכען אבער דער עולם האט נישט
געפאלגט. האט זיך דער בעשט אנגערופען – איך ווייס וואס איר זענד אזוי טרויריג
אבער הערט זיך צו דער מעשה וואס איך וועל אייך דערציילען פון דעם יחוס פון
חתן כלה.
אמאל איז געווען א מלך – א גרויסער צורר היהודים וואס ביי אים
אין לאנד האבען נישט געטורט וואוינען קיין יידען. דער מלך האט
געהאט א בן יחיד. איינמאל איז דער בן המלך ארויס אין דער יאגד,
האט ער באמערקט א קליין שטובעל אין וואלד פון וואנעט האט
(2)
געשיינט א גרויס ליכט. האט ער אבגעשאפט זיינע באגלייטער און צו-
געגאנגען צו דעם שטובעל. אזוי ווי ער איס צוגעקומען נאנט – האט זיך
דערהערט אזא זיסע נגינה וואס ער האט נאך נישט געהערט קיינמאל
אין זיין לעבען. אז ער האט אויפגעעפענט די טיר האט ער געזען א זאלדאט
זיצענדיג איבער דער גמרא און זינגט זיך אונטער א ניגון (דאס איז
געווען א ל”ו’ניק).
האט דער בן מלך געבעטען ער זאל אים אויס לערנען דעם ניגון.
האט דער זאלדאט נישט געוואלט ווייל ער איז א גוי – נאר אז ער וויל דווקא
אויסלערנען מוס ער זיך מלע’ן. האט דער בן מלך איינגעשטימט
דארויף אין גענעמען אכט טעג חופש פון זיין פאטער אין
זיך צו מלע’ן. נאכדעם האט ער זיך געזעצט לערנען און איז
געשטיגען מעלה מעלה.
נאך 6 מאנאטען האט דער ל”ו’ניג זיך אבגעשטעלט און
דעם בן מלך געזאגט דאס ער קען מיט אים ווייטער נישט לערנען
ווייל ער איס לעבט מיט א גויה. האט ער צוגעזאגט אז ער וועט זיך
פורש זיין פון זיין פרוי וואס איז געווען א בת מלך און
איר פאטער איז אויך געווען א צורר יהודים.
זיין פרוי האט דאס דערפילט האט זי אים נישט אבל אבגעלאזט
ביז ער האט איר דערציילט דעם סוד און זי איז אויך געווארען
א יידיש קינד.
דאווייל איז ער שטענדיג געשטיגען אין לערנען ביז דער זאלדאט
האט דערזען דאס ער האט שוין קיין גענוג תורה פאר אים – האט
ער אים געשיקט מיט א בריף צו זיין רבי’ן. דארטען איז ער אלס
גרעסער געווארען – ביז ער איס געווארען א גדול בישראל.
נאך א צייט איז דער רבי אויך געבליבען שטיין און האט אים
געזאגט דאס ער קען נישט געען ווייטער ווייל ער איס געבוירען א גוי.
וואס דען איז צו טוען – ער זאל געען פון דעם עולם און אויפ’ס
ניי באשאפען צו ווערען. האט ער באשטאנען דארויף אבער ער האט
נאר געוואלט א הבטחה פון זיין רבי’ן דאס ווען ער עס זאל נישט
אים נייען גלגול אריינפאלען אין א זאלכע הענט וואס זאלען כליא
מאכען דאס וואס ער האט שוין אויפגעטון בין יעצט. האט אים
זיין רבי צוגעזאגט דאס ער וועט נישט כליא ווערען.
אז ער האט זיך געזעגענט מיט זיין ווייב – האט זי געוואלט נישט
אנדערס נאר אויך אוועג פון דעם עולם – אבער ער האט איר גע-
מוסט געבען א תקיעת כף – דאס אויף דעם צווייטען
גלגול זאל ער זי צוריקנעמען.
האט דער בעש”ט אויסגעפירט: נו יידן ווילט איר מיר
יעצט צערטיילען דעם תקיעת כף וואס זיי האבען אליין
געמאכט – דאס איז דער בן מלך אין דאס איז דער די
בת המלך – זייט משמח דעם חתן כלה!
(די מעשה געהערט פון דעם באהושער רבין)
א פרוי איז געקומען צום בעשט בעטען א נדבה און געהאלטען א קינד אין
דער האנד. האט דער בעשט זי געבעטען זי זאל אים פאר-
קויפען דאס קינד און זאל בלייבען זיין {(דעם בעשט)} [דעם בעשט’ס] קינד.
האט זי נישט געוואלט ווייל זי האט געטענ’עט דאס דאס קינד
איז איר פרנסה – ווייל אז מען זעט זי מיט דעם קינד אין דער
האנד האט מען רחמנות אויף איר.
האט דער בעשט איר אנגעבאטען א צימער ביי זיך אין
דער שטוב און הלבשה אבי זי זאל דאס קינד ביי אים לאזען.
האט זי ג איינגעשטימט אבער געזאגט דאס דאפאר וועל זי וואשען
די פאדלאציע. – ניין האט איר דער בעש”ט געענטפערט –
נאר בדרך כבוד וויל איך מיט אייער קינד זאלען בלייבען
ביי מיר.
דער בעשט האט אויפגעהאדעוועט דאס קינד – ער איס געוואקסען
שטארק אין לערנען – מען האט אים געהאלטען פאר אן עלוי. די וועלט
האט אים גערופען דעם בעשט’ס קינד.
צו דער בר מצווה פונ’ם קינד איז געקומען די גאנצער וועלט.
גבירים, רבנים האבען זיך אזש געשלאגען איבער אים און מען
האט אנגעטראגען דעם בעשט די שענסטע און רייכסטע שידוכים –
אבער דער בעשט האט געזאגט אז ער האלט יעצט נאך נישט
אין שידוכים פאר דעם קינד.
אז די אורחים זענען זיך צו פארען האט דער בעשט איינגערופען
ר’ וואלף קיצית אין אים געהייסען פארען אין א דארף וואו
עס וואוינט א מלמד מיט פינף גאר מאוסע טעכטער און זאל
טוען א שידוך מיט דער עלסטער טאכטער. אויך האט ער אים גע-
הייסען זיך מתחייב זיין מיט נדן, חתונה קליידער פאר דער חתן כלה
אין אויך פאר דער גאנצער משפחה.
ר’ וואלף קיצית איז געקומען צו דעם מלמד מיט זיין שליחות –
האט דער מלמד אנגעהויבען צו וויינען – נישט גענוג איך בין
א קבצן מיט 5 מוידען חתונה צו מאכען – קומט איר נאך מאכען
חוזק פון מיר. אבער אז ר’ וואלף האט אים איבערצייגט דאס ער
מיינט ערנסט – האט ער מסכים געווען – אז דער בעשט שטייט אן – האט
ער זיך אנגערופען – שטייט מיר אוודאי אן – און מען האט שוין געמאכט א
תקיעת כף. אז ר’ וואלף האט אבער דערזען די כלה איז אים פינסטער
געווארען פאר די אויגען – זי איז געווען אלט-מאוס. איז ער געווארען
אזוי איבערראשט – דאס האט ער שוין פארגעסען צו אבצושטעלען די
זמן החתונה.
אז ער איז צוריק געקומען צום בעשט האט אים דער בעשט געפרעגט
האסט שוין אבגעשטעלט די זמן חתונה האט ר’ וואלף קיצית אנגעהויבען
צו וויינען און דערצעלט וואס אן אונגליק עס וואלט געווען אז מען [וועט] דארכגעען
מיט דעם שידוך – אבער דער בעשט האט אים שוין געהייסען צוריק פארען
און אבשטעלען דעם זמן חתונה – האט ר’ וואלף געפאלגט.
ביי דער חתונה איז געווען א גרויסער-געהויבענער עולם. דער בעשט
איז אליין געגאנגען מקבל פנים זיין די כלה און דעם מחותן און
די שמחה איז געווען אין לשער. דער עולם האט אבער נאר דערזעען
די כלה איז געווארען א גרויס געוויין. דער בעשט האט געהייסען משמח זיין
חתן וכלה אבער דער עולם איז געווען שטארק צוטראגען און אין עצבות.
דריי פאל מאל האט ער געהייסען משמח חתן כלה צו מאכען אבער דער עולם האט נישט
געפאלגט. האט זיך דער בעשט אנגערופען – איך ווייס וואס איר זענד אזוי טרויריג
אבער הערט זיך צו דער מעשה וואס איך וועל אייך דערציילען פון דעם יחוס פון
חתן כלה.
אמאל איז געווען א מלך – א גרויסער צורר היהודים וואס ביי אים
אין לאנד האבען נישט געטורט וואוינען קיין יידען. דער מלך האט
געהאט א בן יחיד. איינמאל איז דער בן המלך ארויס אין דער יאגד,
האט ער באמערקט א קליין שטובעל אין וואלד פון וואנעט האט
(2)
געשיינט א גרויס ליכט. האט ער אבגעשאפט זיינע באגלייטער און צו-
געגאנגען צו דעם שטובעל. אזוי ווי ער איס צוגעקומען נאנט – האט זיך
דערהערט אזא זיסע נגינה וואס ער האט נאך נישט געהערט קיינמאל
אין זיין לעבען. אז ער האט אויפגעעפענט די טיר האט ער געזען א זאלדאט
זיצענדיג איבער דער גמרא און זינגט זיך אונטער א ניגון (דאס איז
געווען א ל”ו’ניק).
האט דער בן מלך געבעטען ער זאל אים אויס לערנען דעם ניגון.
האט דער זאלדאט נישט געוואלט ווייל ער איז א גוי – נאר אז ער וויל דווקא
אויסלערנען מוס ער זיך מלע’ן. האט דער בן מלך איינגעשטימט
דארויף אין גענעמען אכט טעג חופש פון זיין פאטער אין
זיך צו מלע’ן. נאכדעם האט ער זיך געזעצט לערנען און איז
געשטיגען מעלה מעלה.
נאך 6 מאנאטען האט דער ל”ו’ניג זיך אבגעשטעלט און
דעם בן מלך געזאגט דאס ער קען מיט אים ווייטער נישט לערנען
ווייל ער איס לעבט מיט א גויה. האט ער צוגעזאגט אז ער וועט זיך
פורש זיין פון זיין פרוי וואס איז געווען א בת מלך און
איר פאטער איז אויך געווען א צורר יהודים.
זיין פרוי האט דאס דערפילט האט זי אים נישט אבל אבגעלאזט
ביז ער האט איר דערציילט דעם סוד און זי איז אויך געווארען
א יידיש קינד.
דאווייל איז ער שטענדיג געשטיגען אין לערנען ביז דער זאלדאט
האט דערזען דאס ער האט שוין קיין גענוג תורה פאר אים – האט
ער אים געשיקט מיט א בריף צו זיין רבי’ן. דארטען איז ער אלס
גרעסער געווארען – ביז ער איס געווארען א גדול בישראל.
נאך א צייט איז דער רבי אויך געבליבען שטיין און האט אים
געזאגט דאס ער קען נישט געען ווייטער ווייל ער איס געבוירען א גוי.
וואס דען איז צו טוען – ער זאל געען פון דעם עולם און אויפ’ס
ניי באשאפען צו ווערען. האט ער באשטאנען דארויף אבער ער האט
נאר געוואלט א הבטחה פון זיין רבי’ן דאס ווען ער עס זאל נישט
אים נייען גלגול אריינפאלען אין א זאלכע הענט וואס זאלען כליא
מאכען דאס וואס ער האט שוין אויפגעטון בין יעצט. האט אים
זיין רבי צוגעזאגט דאס ער וועט נישט כליא ווערען.
אז ער האט זיך געזעגענט מיט זיין ווייב – האט זי געוואלט נישט
אנדערס נאר אויך אוועג פון דעם עולם – אבער ער האט איר גע-
מוסט געבען א תקיעת כף – דאס אויף דעם צווייטען
גלגול זאל ער זי צוריקנעמען.
האט דער בעש”ט אויסגעפירט: נו יידן ווילט איר מיר
יעצט צערטיילען דעם תקיעת כף וואס זיי האבען אליין
געמאכט – דאס איז דער בן מלך אין דאס איז דער די
בת המלך – זייט משמח דעם חתן כלה!
(די מעשה געהערט פון דעם באהושער רבין)
א פרוי איז געקומען צום בעשט בעטען א נדבה און געהאלטען א קינד אין
דער האנד. האט דער בעשט זי געבעטען זי זאל אים פאר-
קויפען דאס קינד און זאל בלייבען זיין {(דעם בעשט)} [דעם בעשט’ס] קינד.
האט זי נישט געוואלט ווייל זי האט געטענ’עט דאס דאס קינד
איז איר פרנסה – ווייל אז מען זעט זי מיט דעם קינד אין דער
האנד האט מען רחמנות אויף איר.
האט דער בעשט איר אנגעבאטען א צימער ביי זיך אין
דער שטוב און הלבשה אבי זי זאל דאס קינד ביי אים לאזען.
האט זי ג איינגעשטימט אבער געזאגט דאס דאפאר וועל זי וואשען
די פאדלאציע. – ניין האט איר דער בעש”ט געענטפערט –
נאר בדרך כבוד וויל איך מיט אייער קינד זאלען בלייבען
ביי מיר.
דער בעשט האט אויפגעהאדעוועט דאס קינד – ער איס געוואקסען
שטארק אין לערנען – מען האט אים געהאלטען פאר אן עלוי. די וועלט
האט אים גערופען דעם בעשט’ס קינד.
צו דער בר מצווה פונ’ם קינד איז געקומען די גאנצער וועלט.
גבירים, רבנים האבען זיך אזש געשלאגען איבער אים און מען
האט אנגעטראגען דעם בעשט די שענסטע און רייכסטע שידוכים –
אבער דער בעשט האט געזאגט אז ער האלט יעצט נאך נישט
אין שידוכים פאר דעם קינד.
אז די אורחים זענען זיך צו פארען האט דער בעשט איינגערופען
ר’ וואלף קיצית אין אים געהייסען פארען אין א דארף וואו
עס וואוינט א מלמד מיט פינף גאר מאוסע טעכטער און זאל
טוען א שידוך מיט דער עלסטער טאכטער. אויך האט ער אים גע-
הייסען זיך מתחייב זיין מיט נדן, חתונה קליידער פאר דער חתן כלה
אין אויך פאר דער גאנצער משפחה.
ר’ וואלף קיצית איז געקומען צו דעם מלמד מיט זיין שליחות –
האט דער מלמד אנגעהויבען צו וויינען – נישט גענוג איך בין
א קבצן מיט 5 מוידען חתונה צו מאכען – קומט איר נאך מאכען
חוזק פון מיר. אבער אז ר’ וואלף האט אים איבערצייגט דאס ער
מיינט ערנסט – האט ער מסכים געווען – אז דער בעשט שטייט אן – האט
ער זיך אנגערופען – שטייט מיר אוודאי אן – און מען האט שוין געמאכט א
תקיעת כף. אז ר’ וואלף האט אבער דערזען די כלה איז אים פינסטער
געווארען פאר די אויגען – זי איז געווען אלט-מאוס. איז ער געווארען
אזוי איבערראשט – דאס האט ער שוין פארגעסען צו אבצושטעלען די
זמן החתונה.
אז ער איז צוריק געקומען צום בעשט האט אים דער בעשט געפרעגט
האסט שוין אבגעשטעלט די זמן חתונה האט ר’ וואלף קיצית אנגעהויבען
צו וויינען און דערצעלט וואס אן אונגליק עס וואלט געווען אז מען [וועט] דארכגעען
מיט דעם שידוך – אבער דער בעשט האט אים שוין געהייסען צוריק פארען
און אבשטעלען דעם זמן חתונה – האט ר’ וואלף געפאלגט.
ביי דער חתונה איז געווען א גרויסער-געהויבענער עולם. דער בעשט
איז אליין געגאנגען מקבל פנים זיין די כלה און דעם מחותן און
די שמחה איז געווען אין לשער. דער עולם האט אבער נאר דערזעען
די כלה איז געווארען א גרויס געוויין. דער בעשט האט געהייסען משמח זיין
חתן וכלה אבער דער עולם איז געווען שטארק צוטראגען און אין עצבות.
דריי פאל מאל האט ער געהייסען משמח חתן כלה צו מאכען אבער דער עולם האט נישט
געפאלגט. האט זיך דער בעשט אנגערופען – איך ווייס וואס איר זענד אזוי טרויריג
אבער הערט זיך צו דער מעשה וואס איך וועל אייך דערציילען פון דעם יחוס פון
חתן כלה.
אמאל איז געווען א מלך – א גרויסער צורר היהודים וואס ביי אים
אין לאנד האבען נישט געטורט וואוינען קיין יידען. דער מלך האט
געהאט א בן יחיד. איינמאל איז דער בן המלך ארויס אין דער יאגד,
האט ער באמערקט א קליין שטובעל אין וואלד פון וואנעט האט
(2)
געשיינט א גרויס ליכט. האט ער אבגעשאפט זיינע באגלייטער און צו-
געגאנגען צו דעם שטובעל. אזוי ווי ער איס צוגעקומען נאנט – האט זיך
דערהערט אזא זיסע נגינה וואס ער האט נאך נישט געהערט קיינמאל
אין זיין לעבען. אז ער האט אויפגעעפענט די טיר האט ער געזען א זאלדאט
זיצענדיג איבער דער גמרא און זינגט זיך אונטער א ניגון (דאס איז
געווען א ל”ו’ניק).
האט דער בן מלך געבעטען ער זאל אים אויס לערנען דעם ניגון.
האט דער זאלדאט נישט געוואלט ווייל ער איז א גוי – נאר אז ער וויל דווקא
אויסלערנען מוס ער זיך מלע’ן. האט דער בן מלך איינגעשטימט
דארויף אין גענעמען אכט טעג חופש פון זיין פאטער אין
זיך צו מלע’ן. נאכדעם האט ער זיך געזעצט לערנען און איז
געשטיגען מעלה מעלה.
נאך 6 מאנאטען האט דער ל”ו’ניג זיך אבגעשטעלט און
דעם בן מלך געזאגט דאס ער קען מיט אים ווייטער נישט לערנען
ווייל ער איס לעבט מיט א גויה. האט ער צוגעזאגט אז ער וועט זיך
פורש זיין פון זיין פרוי וואס איז געווען א בת מלך און
איר פאטער איז אויך געווען א צורר יהודים.
זיין פרוי האט דאס דערפילט האט זי אים נישט אבל אבגעלאזט
ביז ער האט איר דערציילט דעם סוד און זי איז אויך געווארען
א יידיש קינד.
דאווייל איז ער שטענדיג געשטיגען אין לערנען ביז דער זאלדאט
האט דערזען דאס ער האט שוין קיין גענוג תורה פאר אים – האט
ער אים געשיקט מיט א בריף צו זיין רבי’ן. דארטען איז ער אלס
גרעסער געווארען – ביז ער איס געווארען א גדול בישראל.
נאך א צייט איז דער רבי אויך געבליבען שטיין און האט אים
געזאגט דאס ער קען נישט געען ווייטער ווייל ער איס געבוירען א גוי.
וואס דען איז צו טוען – ער זאל געען פון דעם עולם און אויפ’ס
ניי באשאפען צו ווערען. האט ער באשטאנען דארויף אבער ער האט
נאר געוואלט א הבטחה פון זיין רבי’ן דאס ווען ער עס זאל נישט
אים נייען גלגול אריינפאלען אין א זאלכע הענט וואס זאלען כליא
מאכען דאס וואס ער האט שוין אויפגעטון בין יעצט. האט אים
זיין רבי צוגעזאגט דאס ער וועט נישט כליא ווערען.
אז ער האט זיך געזעגענט מיט זיין ווייב – האט זי געוואלט נישט
אנדערס נאר אויך אוועג פון דעם עולם – אבער ער האט איר גע-
מוסט געבען א תקיעת כף – דאס אויף דעם צווייטען
גלגול זאל ער זי צוריקנעמען.
האט דער בעש”ט אויסגעפירט: נו יידן ווילט איר מיר
יעצט צערטיילען דעם תקיעת כף וואס זיי האבען אליין
געמאכט – דאס איז דער בן מלך אין דאס איז דער די
בת המלך – זייט משמח דעם חתן כלה!
(די מעשה געהערט פון דעם באהושער רבין)
א פרוי איז געקומען צום בעשט בעטען א נדבה און געהאלטען א קינד אין
דער האנד. האט דער בעשט זי געבעטען זי זאל אים פאר-
קויפען דאס קינד און זאל בלייבען זיין {(דעם בעשט)} [דעם בעשט’ס] קינד.
האט זי נישט געוואלט ווייל זי האט געטענ’עט דאס דאס קינד
איז איר פרנסה – ווייל אז מען זעט זי מיט דעם קינד אין דער
האנד האט מען רחמנות אויף איר.
האט דער בעשט איר אנגעבאטען א צימער ביי זיך אין
דער שטוב און הלבשה אבי זי זאל דאס קינד ביי אים לאזען.
האט זי ג איינגעשטימט אבער געזאגט דאס דאפאר וועל זי וואשען
די פאדלאציע. – ניין האט איר דער בעש”ט געענטפערט –
נאר בדרך כבוד וויל איך מיט אייער קינד זאלען בלייבען
ביי מיר.
דער בעשט האט אויפגעהאדעוועט דאס קינד – ער איס געוואקסען
שטארק אין לערנען – מען האט אים געהאלטען פאר אן עלוי. די וועלט
האט אים גערופען דעם בעשט’ס קינד.
צו דער בר מצווה פונ’ם קינד איז געקומען די גאנצער וועלט.
גבירים, רבנים האבען זיך אזש געשלאגען איבער אים און מען
האט אנגעטראגען דעם בעשט די שענסטע און רייכסטע שידוכים –
אבער דער בעשט האט געזאגט אז ער האלט יעצט נאך נישט
אין שידוכים פאר דעם קינד.
אז די אורחים זענען זיך צו פארען האט דער בעשט איינגערופען
ר’ וואלף קיצית אין אים געהייסען פארען אין א דארף וואו
עס וואוינט א מלמד מיט פינף גאר מאוסע טעכטער און זאל
טוען א שידוך מיט דער עלסטער טאכטער. אויך האט ער אים גע-
הייסען זיך מתחייב זיין מיט נדן, חתונה קליידער פאר דער חתן כלה
אין אויך פאר דער גאנצער משפחה.
ר’ וואלף קיצית איז געקומען צו דעם מלמד מיט זיין שליחות –
האט דער מלמד אנגעהויבען צו וויינען – נישט גענוג איך בין
א קבצן מיט 5 מוידען חתונה צו מאכען – קומט איר נאך מאכען
חוזק פון מיר. אבער אז ר’ וואלף האט אים איבערצייגט דאס ער
מיינט ערנסט – האט ער מסכים געווען – אז דער בעשט שטייט אן – האט
ער זיך אנגערופען – שטייט מיר אוודאי אן – און מען האט שוין געמאכט א
תקיעת כף. אז ר’ וואלף האט אבער דערזען די כלה איז אים פינסטער
געווארען פאר די אויגען – זי איז געווען אלט-מאוס. איז ער געווארען
אזוי איבערראשט – דאס האט ער שוין פארגעסען צו אבצושטעלען די
זמן החתונה.
אז ער איז צוריק געקומען צום בעשט האט אים דער בעשט געפרעגט
האסט שוין אבגעשטעלט די זמן חתונה האט ר’ וואלף קיצית אנגעהויבען
צו וויינען און דערצעלט וואס אן אונגליק עס וואלט געווען אז מען [וועט] דארכגעען
מיט דעם שידוך – אבער דער בעשט האט אים שוין געהייסען צוריק פארען
און אבשטעלען דעם זמן חתונה – האט ר’ וואלף געפאלגט.
ביי דער חתונה איז געווען א גרויסער-געהויבענער עולם. דער בעשט
איז אליין געגאנגען מקבל פנים זיין די כלה און דעם מחותן און
די שמחה איז געווען אין לשער. דער עולם האט אבער נאר דערזעען
די כלה איז געווארען א גרויס געוויין. דער בעשט האט געהייסען משמח זיין
חתן וכלה אבער דער עולם איז געווען שטארק צוטראגען און אין עצבות.
דריי פאל מאל האט ער געהייסען משמח חתן כלה צו מאכען אבער דער עולם האט נישט
געפאלגט. האט זיך דער בעשט אנגערופען – איך ווייס וואס איר זענד אזוי טרויריג
אבער הערט זיך צו דער מעשה וואס איך וועל אייך דערציילען פון דעם יחוס פון
חתן כלה.
אמאל איז געווען א מלך – א גרויסער צורר היהודים וואס ביי אים
אין לאנד האבען נישט געטורט וואוינען קיין יידען. דער מלך האט
געהאט א בן יחיד. איינמאל איז דער בן המלך ארויס אין דער יאגד,
האט ער באמערקט א קליין שטובעל אין וואלד פון וואנעט האט
(2)
געשיינט א גרויס ליכט. האט ער אבגעשאפט זיינע באגלייטער און צו-
געגאנגען צו דעם שטובעל. אזוי ווי ער איס צוגעקומען נאנט – האט זיך
דערהערט אזא זיסע נגינה וואס ער האט נאך נישט געהערט קיינמאל
אין זיין לעבען. אז ער האט אויפגעעפענט די טיר האט ער געזען א זאלדאט
זיצענדיג איבער דער גמרא און זינגט זיך אונטער א ניגון (דאס איז
געווען א ל”ו’ניק).
האט דער בן מלך געבעטען ער זאל אים אויס לערנען דעם ניגון.
האט דער זאלדאט נישט געוואלט ווייל ער איז א גוי – נאר אז ער וויל דווקא
אויסלערנען מוס ער זיך מלע’ן. האט דער בן מלך איינגעשטימט
דארויף אין גענעמען אכט טעג חופש פון זיין פאטער אין
זיך צו מלע’ן. נאכדעם האט ער זיך געזעצט לערנען און איז
געשטיגען מעלה מעלה.
נאך 6 מאנאטען האט דער ל”ו’ניג זיך אבגעשטעלט און
דעם בן מלך געזאגט דאס ער קען מיט אים ווייטער נישט לערנען
ווייל ער איס לעבט מיט א גויה. האט ער צוגעזאגט אז ער וועט זיך
פורש זיין פון זיין פרוי וואס איז געווען א בת מלך און
איר פאטער איז אויך געווען א צורר יהודים.
זיין פרוי האט דאס דערפילט האט זי אים נישט אבל אבגעלאזט
ביז ער האט איר דערציילט דעם סוד און זי איז אויך געווארען
א יידיש קינד.
דאווייל איז ער שטענדיג געשטיגען אין לערנען ביז דער זאלדאט
האט דערזען דאס ער האט שוין קיין גענוג תורה פאר אים – האט
ער אים געשיקט מיט א בריף צו זיין רבי’ן. דארטען איז ער אלס
גרעסער געווארען – ביז ער איס געווארען א גדול בישראל.
נאך א צייט איז דער רבי אויך געבליבען שטיין און האט אים
געזאגט דאס ער קען נישט געען ווייטער ווייל ער איס געבוירען א גוי.
וואס דען איז צו טוען – ער זאל געען פון דעם עולם און אויפ’ס
ניי באשאפען צו ווערען. האט ער באשטאנען דארויף אבער ער האט
נאר געוואלט א הבטחה פון זיין רבי’ן דאס ווען ער עס זאל נישט
אים נייען גלגול אריינפאלען אין א זאלכע הענט וואס זאלען כליא
מאכען דאס וואס ער האט שוין אויפגעטון בין יעצט. האט אים
זיין רבי צוגעזאגט דאס ער וועט נישט כליא ווערען.
אז ער האט זיך געזעגענט מיט זיין ווייב – האט זי געוואלט נישט
אנדערס נאר אויך אוועג פון דעם עולם – אבער ער האט איר גע-
מוסט געבען א תקיעת כף – דאס אויף דעם צווייטען
גלגול זאל ער זי צוריקנעמען.
האט דער בעש”ט אויסגעפירט: נו יידן ווילט איר מיר
יעצט צערטיילען דעם תקיעת כף וואס זיי האבען אליין
געמאכט – דאס איז דער בן מלך אין דאס איז דער די
בת המלך – זייט משמח דעם חתן כלה!
(די מעשה געהערט פון דעם באהושער רבין)
