ר’ הירש’לה מצ’ורטקוב, אביהם של ר’ שמלקה ושל [מחבר ספר] ‘הפלאה’, היה אב בית דין בצ’ורטקוב. הוא היה יהודי קדוש – אחד מצדיקי מרא דחושבנא [=בעלי חשבון הנפש] שהעלו על הכתב כל מה שהם עשו בכל יום וערכו חשבון על כל מה שקרה באותו היום.
פעם אחת, כשר’ הירש’לה בחן מה הוא עשה באותו היום, הוא הרגיש שבעניין שאלה אחת על נדה נעלם ממנו תוספות אחד – הוא קרא מהר לשמש שיאמר ליהודי שהפסק שלו שנפסק באותו יום הוא לא נכון. השמש מיהר ללכת אבל הוא חזר מיד עם בשורה שזה היה כבר מאוחר מדי.
הצטער ר’ הירש’לה מאוד והתחיל לעיין מה הביא אותו לכזה חטא. הוא הגיע למסקנה שזה משום שהבעש”ט ‘עושה את מעשה התעתועים שלו’ בטלוסט – מרחק של כמה מיל’ מצ’ורטקוב, והוא – ר’ הירש’לה מותיר אותו כך ולא רודף אחריו – לכן מגיע לו כזה עונש.
אבל מכיוון שהוא לא רצה לדון מישהו שלא בפניו, ורצה להשתכנע בעצמו, הוא נסע לטלוסט לראות את דרכי הבעש”ט. כשהגיע ביום שישי הוא ראה כיצד הבעש”ט עוסק בשתי עגונות – שתיהן קוננו ובכו ורצו לדעת היכן היו בעליהן. נכנס הבעש”ט לבית הכיסא, התפנה, שטף את ידיו ולאחר מכן אמר לנשים שהן צריכות ללכת לכאן ולכאן – שם תמצאנה את בעליהן. אז ר’ הירש’לה נהייה עוד יותר משוכנע שהוא חייב לרדוף את הבעש”ט – היתכן? – לכאלה מקומות הולך הבעש”ט בחיפוש אחר רוח הקודש!?
כשהנשים עזבו, ניגש הבעש”ט לר’ הירש’לה ובירך אותו לשלום. אמר לו: “אל תצטער – לא פסקת באופן רע, לא דילגת על התוספות. אתה רק טעית בפירוש – חשבת שלשיטת התוספות צריך לפסוק כך ולא – צריך דווקא לפסוק כך כמו שאתה פסקת.” והוא לקח את הגמרא ולמד איתו את הפשט האמיתי.
אמר ר’ הירש: “יש לנו קבלה [מרבותינו] שאותות ומופתים אפשר גם לעשות מהצד האחר, אבל תורה היא מכל מקום אמת.”
[המשיך ר’ הירש] “ומה שלימדת בתוספות היא תורת אמת – שלום עליך רבי ומורי! אני מבין עכשיו שכל מה שאתה עושה, אתה עושה מצד הקדושה – רק דבר אחד אני לא מבין. מדוע היית צריך ללכת למקום כזה כדי לחפש ברוח הקודש היכן הגברים נמצאים?”
ענה לו הבעש”ט: “ידעתי שהגברים שלהן נמצאים במקומות נמוכים מאוד, ובזמן שאני עוסק בדברי תורה אני לא מתבונן בכאלה מקומות נמוכים. לעומת זאת, בבית הכסא אסור להרהר בדברי תורה ולכן, שם יכולתי לראות את המקומות המאוסים היכן שהם נמצאים כעת – חיפשתי אותם ושם מצאתי.”
י.פ.
יעקב טייטעלבוים
R. Hershele Chortkover the father of R. Shmelke and the [author of the] Hafla’ah – was the chief judge in Chortkov – a holy Jew – one of those saints, masters of accounts, who recorded everything they did throughout the day and made an accounting of everything that occurred that day.
Once when R. Hershele went over the things he had done that day he sensed that regarding a question over a menstruating woman he had overlooked [the opinion of] a Tosefot – he quickly called his assistant to go tell the woman that the ruling he had given her was incorrect. The assistant went right over but immediately returned with the information that it was already too late. R. Hershele was very pained, and he began to consider what might have brought him to such a sin. He concluded to himself – that since the Besht “was playing his tricks” [pravet zayne shtiklakh] in Tlust – just a few miles from Chortkov and he – R. Hershele leaves him be and doesn’t persecute him – that is why he is deserving of this punishment.
Since he did not wish to judge someone who wasn’t present – and wished to be convinced himself he traveled to Tlust to observe the behavior of the Besht. He arrived in the morning – he saw how the Besht received two women whose husbands went missing [aganot] – both moaned and wailed and wished to know where their husbands were. The Besht went to the privy – relieved himself – washed his hands and then told the women that they should go to such and such a place – and they would find their husbands. R. Hereshele was even more convinced that he must persecute the Besht – incredible! To such places, the Besht goes seeking the holy spirit!?
When the women left – the Besht went over to R. Hershele and greeted him – and he told him – “Don’t be pained – you did not rule badly – you did not overlook the Tosefot – you just erred in interpreting it – you thought that according to the interpretation of the Tosefot one rules in this way – no, one ought to rule as you did rule” – and he took the volume of the Talmud [gemara] and taught him the true interpretation.
R. Hersh said “We have a tradition that signs and wonders can also be done through the [power of the] other side but Torah is truth.
and how you interpreted the Tosefot is the true Torah – Peace upon you, my rabbi and teacher!
Now I know that all you do is done with the [power of the] side of holiness – but one thing I don’t understand. Why did you need to go to such a place to seek through the holy spirit where the husbands were to be found.”
The Besht replied: “I knew that their husbands were in very lowly places and when I think about matters of the Torah I do not look upon such disgusting places – in the privy one may not think about matters of the Torah – so I was then able to see the disgusting place where they were to be found now – so I searched them out and found them there.”
I.F.
Jacob Teitelbaum
ר’ הירשעלע טשארטקאווער דער פאטער פון ר’ שמעלקע און דעם הפלאה – איז געווען אב בית דין אין טשארטקאוו – א הייליגער ייד – פון די צדיקים מרא דחושבנא וואס האבען פאר- צייכנעט אלעס וואס זיי האבען געטון א גאנצען טאג און גענמן א חשבון מכל שקרה כל היום.
איינמאל אז ר’ הערשעלע האט נאכגעקוקט וואס ער האט אויפגעטון דעם טאג האט ער מרגיש געווען דאס ביי א שאלה נדה האט ער גאר פארזען א תוספות – האט ער שנעל גערופען דעם שמש ער זאל אנג אנזאגען דער יידינע דאס זיין פסק וואס ער האט היינט געפסקנ’עט איז נישט ריכטיג. דער שמש איז באלד צוגעגאנגען אבער האט זיך באלד אומגעקערט מיט דער בשורה דאס עס איז שוין געווען צו שפעט. האט זיך ר’ הירשעלע שטארק מצער געווען און האט אנגעהויבען צו קלערען וואס האט אים גע- בראכט צו אזא חטא. האט ער ביי זיך געפועלט – דאס אזוי ווי דער בעשט “פרוווט זיינע שטיקלעך” אין טלוסט – אין גאנצען א פאר מייל פון טשארטקאוו און ער – ר’ הירשעלע לאסט אים אזוי און ער רודפ’ט אים נישט – דאפאר קומט אים דער עונש.
אזוי אבער ווי ער האט נישט געוואלט דן זיין קיינעם שלא בפניו – און זיך געוואלט אליין איבערצייגען איז ער געפארען קיין טלוסט זען דעם {בעשט} [בעש”ט’ס] דרכים.
איז ער אנגעקומען אין דער פרי – זעט ער ווי דער בעשט פראוועט צוויי עגונות – ביידע האבען געקלאגט און געוויינט און געוואלט וויסען ווי זייערע מענער זענען. איז דער בעשט אריין אין בית הכסא – הארויסגעגאנגען – זיך געוואשען די הענד און דערנאך געזאגט די ווייבער אז זיי זאלען גען דארט און דארטען – וועלען זיי שוין געפונען זייערע מענער. איז ר’ הירשעלע נאך געווען שטארקער ביי זיך אז ער דארף רודפ’ען דעם בעשט – {סטיישט} [סטייטש] – אויף א זאלכע מקומות געט דער בעשט זוכען רוח הקודש.
אז די ווייבער זענען אוועגעגאנגען – איז דער בעשט צוגע- גאנגען צו ר’ הירשעלע און אים געגעבען שלום עליכם – און אים געזאגט – זייט זיך נישט מצער – איר האט נישט שלעכט געפסקנ’עט – איר האט נישט פארזען דעם תוספות – איר האט זיך נאר טועה געווען אין פשט – איר האט געמיינט דאס לויט דעם פשט פון תוספות פסקנ’ט מען אזוי – ניין מען דארף תאקי פסקנ’ען אזוי ווי איר האט געפסק’נט – און האט גענעמען די גמרא און געלערנט מיט אים דעם אמת’ן פשט. [בגליון:?]
האט ר’ הירש זיך אנגערופען: מיר האבען א קבלה אז אותות {ומופסים} [ומופתים] קען מען אויך מאכען פון יענער זייט אבער תורה איז דאך אמת
און וואס איר האט געלערנט אין דעם תוספות איז תורת אמת – שלום עליך רבי ומורי!
ווייס איך שוין דאס אלעס וואס איר מאכט איז מאכט איר {בסיתרא} [בסיטרא] דקדושא – נאר איין זאך פארשטיי איך נישט – וואס האט איר געדארפט גען אין אזא מקום זוכען ברוח הקודש. וואו די מענער געפונען זיך.
ענטפערט אים דער בעש”ט: איך האב געוואוסט דאס זייערע מענער געפונען זיך אין זייער נידריגע ערטער און בשעת איך בין {מערער} [מהרהר] בדברי תורה קוק איך נישט אויף אזאלכע מאוסע פלעצער – אין בית הכסא טור מען דאך נישט {מערער} [מהרהר] זיין בדברי תורה – האב איך דעמולט געקענט זען דעם מאוסען פלאץ ווי זיי געפונען זיך יעצט – האב איך זיי ארויסגעזוכט און דארט געטראפען
י.פ)
יעקב טייטעלבוים
ר’ הירש’לה מצ’ורטקוב, אביהם של ר’ שמלקה ושל [מחבר ספר] ‘הפלאה’, היה אב בית דין בצ’ורטקוב. הוא היה יהודי קדוש – אחד מצדיקי מרא דחושבנא [=בעלי חשבון הנפש] שהעלו על הכתב כל מה שהם עשו בכל יום וערכו חשבון על כל מה שקרה באותו היום.
פעם אחת, כשר’ הירש’לה בחן מה הוא עשה באותו היום, הוא הרגיש שבעניין שאלה אחת על נדה נעלם ממנו תוספות אחד – הוא קרא מהר לשמש שיאמר ליהודי שהפסק שלו שנפסק באותו יום הוא לא נכון. השמש מיהר ללכת אבל הוא חזר מיד עם בשורה שזה היה כבר מאוחר מדי.
הצטער ר’ הירש’לה מאוד והתחיל לעיין מה הביא אותו לכזה חטא. הוא הגיע למסקנה שזה משום שהבעש”ט ‘עושה את מעשה התעתועים שלו’ בטלוסט – מרחק של כמה מיל’ מצ’ורטקוב, והוא – ר’ הירש’לה מותיר אותו כך ולא רודף אחריו – לכן מגיע לו כזה עונש.
אבל מכיוון שהוא לא רצה לדון מישהו שלא בפניו, ורצה להשתכנע בעצמו, הוא נסע לטלוסט לראות את דרכי הבעש”ט. כשהגיע ביום שישי הוא ראה כיצד הבעש”ט עוסק בשתי עגונות – שתיהן קוננו ובכו ורצו לדעת היכן היו בעליהן. נכנס הבעש”ט לבית הכיסא, התפנה, שטף את ידיו ולאחר מכן אמר לנשים שהן צריכות ללכת לכאן ולכאן – שם תמצאנה את בעליהן. אז ר’ הירש’לה נהייה עוד יותר משוכנע שהוא חייב לרדוף את הבעש”ט – היתכן? – לכאלה מקומות הולך הבעש”ט בחיפוש אחר רוח הקודש!?
כשהנשים עזבו, ניגש הבעש”ט לר’ הירש’לה ובירך אותו לשלום. אמר לו: “אל תצטער – לא פסקת באופן רע, לא דילגת על התוספות. אתה רק טעית בפירוש – חשבת שלשיטת התוספות צריך לפסוק כך ולא – צריך דווקא לפסוק כך כמו שאתה פסקת.” והוא לקח את הגמרא ולמד איתו את הפשט האמיתי.
אמר ר’ הירש: “יש לנו קבלה [מרבותינו] שאותות ומופתים אפשר גם לעשות מהצד האחר, אבל תורה היא מכל מקום אמת.”
[המשיך ר’ הירש] “ומה שלימדת בתוספות היא תורת אמת – שלום עליך רבי ומורי! אני מבין עכשיו שכל מה שאתה עושה, אתה עושה מצד הקדושה – רק דבר אחד אני לא מבין. מדוע היית צריך ללכת למקום כזה כדי לחפש ברוח הקודש היכן הגברים נמצאים?”
ענה לו הבעש”ט: “ידעתי שהגברים שלהן נמצאים במקומות נמוכים מאוד, ובזמן שאני עוסק בדברי תורה אני לא מתבונן בכאלה מקומות נמוכים. לעומת זאת, בבית הכסא אסור להרהר בדברי תורה ולכן, שם יכולתי לראות את המקומות המאוסים היכן שהם נמצאים כעת – חיפשתי אותם ושם מצאתי.”
י.פ.
יעקב טייטעלבוים
R. Hershele Chortkover the father of R. Shmelke and the [author of the] Hafla’ah – was the chief judge in Chortkov – a holy Jew – one of those saints, masters of accounts, who recorded everything they did throughout the day and made an accounting of everything that occurred that day.
Once when R. Hershele went over the things he had done that day he sensed that regarding a question over a menstruating woman he had overlooked [the opinion of] a Tosefot – he quickly called his assistant to go tell the woman that the ruling he had given her was incorrect. The assistant went right over but immediately returned with the information that it was already too late. R. Hershele was very pained, and he began to consider what might have brought him to such a sin. He concluded to himself – that since the Besht “was playing his tricks” [pravet zayne shtiklakh] in Tlust – just a few miles from Chortkov and he – R. Hershele leaves him be and doesn’t persecute him – that is why he is deserving of this punishment.
Since he did not wish to judge someone who wasn’t present – and wished to be convinced himself he traveled to Tlust to observe the behavior of the Besht. He arrived in the morning – he saw how the Besht received two women whose husbands went missing [aganot] – both moaned and wailed and wished to know where their husbands were. The Besht went to the privy – relieved himself – washed his hands and then told the women that they should go to such and such a place – and they would find their husbands. R. Hereshele was even more convinced that he must persecute the Besht – incredible! To such places, the Besht goes seeking the holy spirit!?
When the women left – the Besht went over to R. Hershele and greeted him – and he told him – “Don’t be pained – you did not rule badly – you did not overlook the Tosefot – you just erred in interpreting it – you thought that according to the interpretation of the Tosefot one rules in this way – no, one ought to rule as you did rule” – and he took the volume of the Talmud [gemara] and taught him the true interpretation.
R. Hersh said “We have a tradition that signs and wonders can also be done through the [power of the] other side but Torah is truth.
and how you interpreted the Tosefot is the true Torah – Peace upon you, my rabbi and teacher!
Now I know that all you do is done with the [power of the] side of holiness – but one thing I don’t understand. Why did you need to go to such a place to seek through the holy spirit where the husbands were to be found.”
The Besht replied: “I knew that their husbands were in very lowly places and when I think about matters of the Torah I do not look upon such disgusting places – in the privy one may not think about matters of the Torah – so I was then able to see the disgusting place where they were to be found now – so I searched them out and found them there.”
I.F.
Jacob Teitelbaum
ר’ הירשעלע טשארטקאווער דער פאטער פון ר’ שמעלקע און דעם הפלאה – איז געווען אב בית דין אין טשארטקאוו – א הייליגער ייד – פון די צדיקים מרא דחושבנא וואס האבען פאר- צייכנעט אלעס וואס זיי האבען געטון א גאנצען טאג און גענמן א חשבון מכל שקרה כל היום.
איינמאל אז ר’ הערשעלע האט נאכגעקוקט וואס ער האט אויפגעטון דעם טאג האט ער מרגיש געווען דאס ביי א שאלה נדה האט ער גאר פארזען א תוספות – האט ער שנעל גערופען דעם שמש ער זאל אנג אנזאגען דער יידינע דאס זיין פסק וואס ער האט היינט געפסקנ’עט איז נישט ריכטיג. דער שמש איז באלד צוגעגאנגען אבער האט זיך באלד אומגעקערט מיט דער בשורה דאס עס איז שוין געווען צו שפעט. האט זיך ר’ הירשעלע שטארק מצער געווען און האט אנגעהויבען צו קלערען וואס האט אים גע- בראכט צו אזא חטא. האט ער ביי זיך געפועלט – דאס אזוי ווי דער בעשט “פרוווט זיינע שטיקלעך” אין טלוסט – אין גאנצען א פאר מייל פון טשארטקאוו און ער – ר’ הירשעלע לאסט אים אזוי און ער רודפ’ט אים נישט – דאפאר קומט אים דער עונש.
אזוי אבער ווי ער האט נישט געוואלט דן זיין קיינעם שלא בפניו – און זיך געוואלט אליין איבערצייגען איז ער געפארען קיין טלוסט זען דעם {בעשט} [בעש”ט’ס] דרכים.
איז ער אנגעקומען אין דער פרי – זעט ער ווי דער בעשט פראוועט צוויי עגונות – ביידע האבען געקלאגט און געוויינט און געוואלט וויסען ווי זייערע מענער זענען. איז דער בעשט אריין אין בית הכסא – הארויסגעגאנגען – זיך געוואשען די הענד און דערנאך געזאגט די ווייבער אז זיי זאלען גען דארט און דארטען – וועלען זיי שוין געפונען זייערע מענער. איז ר’ הירשעלע נאך געווען שטארקער ביי זיך אז ער דארף רודפ’ען דעם בעשט – {סטיישט} [סטייטש] – אויף א זאלכע מקומות געט דער בעשט זוכען רוח הקודש.
אז די ווייבער זענען אוועגעגאנגען – איז דער בעשט צוגע- גאנגען צו ר’ הירשעלע און אים געגעבען שלום עליכם – און אים געזאגט – זייט זיך נישט מצער – איר האט נישט שלעכט געפסקנ’עט – איר האט נישט פארזען דעם תוספות – איר האט זיך נאר טועה געווען אין פשט – איר האט געמיינט דאס לויט דעם פשט פון תוספות פסקנ’ט מען אזוי – ניין מען דארף תאקי פסקנ’ען אזוי ווי איר האט געפסק’נט – און האט גענעמען די גמרא און געלערנט מיט אים דעם אמת’ן פשט. [בגליון:?]
האט ר’ הירש זיך אנגערופען: מיר האבען א קבלה אז אותות {ומופסים} [ומופתים] קען מען אויך מאכען פון יענער זייט אבער תורה איז דאך אמת
און וואס איר האט געלערנט אין דעם תוספות איז תורת אמת – שלום עליך רבי ומורי!
ווייס איך שוין דאס אלעס וואס איר מאכט איז מאכט איר {בסיתרא} [בסיטרא] דקדושא – נאר איין זאך פארשטיי איך נישט – וואס האט איר געדארפט גען אין אזא מקום זוכען ברוח הקודש. וואו די מענער געפונען זיך.
ענטפערט אים דער בעש”ט: איך האב געוואוסט דאס זייערע מענער געפונען זיך אין זייער נידריגע ערטער און בשעת איך בין {מערער} [מהרהר] בדברי תורה קוק איך נישט אויף אזאלכע מאוסע פלעצער – אין בית הכסא טור מען דאך נישט {מערער} [מהרהר] זיין בדברי תורה – האב איך דעמולט געקענט זען דעם מאוסען פלאץ ווי זיי געפונען זיך יעצט – האב איך זיי ארויסגעזוכט און דארט געטראפען
י.פ)
יעקב טייטעלבוים
Late Hasidism was perceived and presented in research as a movement of institutionalization and entrenchment that lost the initial Hasidic renaissance, and even degenerated. Recently there have been changes in research and more complex methods and approaches have been introduced that find characteristics unique to late Hasidim.
